Ο τίτλος θα μπορούσε να θεωρηθεί ακόμη και παραπλανητικός καθώς η Κίνα αυτή τη στιγμή διαθέτει μόνο μια στρατιωτική βάση στο εξωτερικό, αυτή στο Τζιμπουτί της Αφρικής. Παρόλο που ήδη διατηρεί ορισμένες εγκαταστάσεις αμφιλεγόμενης χρήσης σε Αργεντινή και Τατζικιστάν, αυτό που προκαλεί ενδιαφέρον και ίντριγκα είναι τα σχέδια της ασιατικής υπερδύναμης – άλλοτε φανταστικά άλλοτε ρεαλιστικά – για τη δημιουργία βάσεων σε διάφορα στρατηγικά σημεία ανά τον κόσμο.
Σε μια εξωστρεφή και διαρκώς επεκτεινόμενη κινεζική οικονομία και εν μέσω του κολοσσιαίου εμπορικού πρότζεκτ «Μια Ζώνη ένας Δρόμος» (BRI) το Πεκίνο, που τις τελευταίες τρεις δεκαετίες επωφελήθηκε από τη σταθερότητα του παγκόσμιου συστήματος ασφάλειας, δεν μπορεί πλέον να θεωρεί δεδομένη τη διεθνή τάξη. Κατά συνέπεια, η χώρα είναι υποχρεωμένη να εδραιώσει την στρατιωτική της παρουσία σε μια εμβέλεια που εκτείνεται από τη Θάλασσα της Νότιας Κίνας μέχρι την Ανατολική Αφρική, και μακροπρόθεσμα έως και τον Ατλαντικό ωκεανό.
Ο Κινέζος αναλυτής Jian Wu έθεσε ευθέως την αναγκαιότητα για την χώρα του να αναπτύξει ένα Ναυτικό ικανό να συνοδέψει και να προστατέψει στις μακρινές θάλασσες τα εμπορικά συμφέροντα της Κίνας ανά την υφήλιο. Ένα ισχυρό Ναυτικό θα επιτρέψει στο Πεκίνο την προβολή ισχύος σε όλο τον κόσμο, γι’ αυτό και ναυτικές βάσεις όπως αυτή στο Τζιμπουτί θα αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της στρατηγικής. Το γεγονός, μάλιστα, ότι αρκετές αναπτυσσόμενες χώρες που συναλλάσσονται με την Κίνα έχουν μεγάλο οικονομικό χρέος προς αυτήν, τις καθιστά πιο πρόθυμες να συνάψουν συμφωνίες για στρατιωτικές βάσεις με το Πεκίνο.
Τζιμπουτί
Το πολεμικό ναυτικό της Κίνας σε συνεργασία με άλλες χώρες επιχειρεί εναντίον της πειρατείας στον κόλπο του Άντεν, ήδη από το 2008. Η βάση στο Τζιμπουτί, που έχει τη δυνατότητα να φιλοξενήσει έως και 10.000 άτομα προσωπικό, εγκαινιάστηκε το 2017, αποτελώντας την πρώτη βάση αυτού του τύπου για την ασιατική υπερδύναμη. Επισήμως, σύμφωνα με το Υπουργείο Άμυνας της Κίνας, η χρήση της βάσης προορίζεται για ναυτικές συνοδείες στην Αφρική και τη Μέση Ανατολή, καθώς και για ειρηνευτικές ή ανθρωπιστικές επιχειρήσεις του ΟΗΕ.
Το μικρό Τζιμπουτί του ενός εκατομμυρίου κατοίκων, γαλλική αποικία μέχρι το 1977, βρίσκεται σε μια πολύ κρίσιμη στρατηγικά θέση, ανάμεσα στην Ερυθρά Θάλασσα, που οδηγεί στη διώρυγα του Σουέζ, και τα στενά Μπαμπ-Ελ-Μαντέμπ. Το πέρασμα αποτελεί μία από τις πιο πολυσύχναστες ναυτικές οδούς του κόσμου, αφού από εκεί διακινείται ένα πολύ σημαντικό ποσοστό των παγκόσμιων ροών ενέργειας και του ευρασιατικού εμπορίου. Για το λόγο αυτό, το Τζιμπουτί έχει αναδειχτεί σε ένα από τα πιο περιζήτητα στρατιωτικά οικόπεδα: ΗΠΑ, Κίνα, Γαλλία, Ιαπωνία, και Σαουδική Αραβία διαθέτουν ήδη βάσεις στο Τζιμπουτί, ενώ Τουρκία, Ρωσία, Ινδία, και η γειτονική Αιθιοπία έχουν δείξει ζωηρό ενδιαφέρον να στήσουν τις δικές τους. Για την Κίνα η βάση στο Τζιμπουτί δεν είναι χρήσιμη μόνο για τα τον έλεγχο και την ασφάλεια στον κόλπο του Άντεν, αφού της προσφέρει και γεωστρατηγικό εκτόπισμα στη Μέση Ανατολή, και φυσικά στην Αφρική.
Τέλος, ένα κρίσιμο χαρακτηριστικό της συγκεκριμένης βάσης, όπως και άλλων παρόμοιων που βρίσκονται επί χάρτου, είναι ότι θεωρητικά δεν διαθέτουν τη χωρητικότητα να υποστηρίξουν προεγκατεστημένο οπλισμό και πλατφόρμες που θα επέτρεπαν συνεχείς επιθετικές επιχειρήσεις, γεγονός που τις καθιστά πιο «ανεκτές» από τις χώρες που τις φιλοξενούν αλλά και τους ανταγωνιστές της Κίνας, όπως οι ΗΠΑ και η Ινδία.
Στρατιωτική βάση ή διαστημικό παρατηρητήριο;
Φημολογία δυτικής προέλευσης έχει αναπτυχθεί γύρω από δύο εξωχώριες εγκαταστάσεις της Κίνας στην Αργεντινή και το Τατζικιστάν. Η βάση στην επαρχία Νεουκέν της Αργεντινής είναι στην πραγματικότητα ένα οικόπεδο δύο τετραγωνικών χλμ που ενοικίασε το Πεκίνο επί προεδρίας της Κριστίνα Κίρχνερ, και χρησιμοποιεί ως επίγειο σταθμό έρευνας και παρατήρησης του διαστήματος. Οι εικασίες περί στρατιωτικής και κατασκοπευτικής χρήσης της βάσης δεν τεκμηριώνονται ως τώρα από κανένα στοιχείο. Ακόμα και οι υποψίες που δημιουργήθηκαν κατά την αρχική συμφωνία μεταξύ των δύο κρατών -η οποία δεν περιείχε όρο για αποκλειστικά επιστημονική λειτουργία της βάσης- κάμφθηκαν όταν ο Μάκρι, που διαδέχθηκε την Κίρχνερ, ζήτησε από του Κινέζους να συμπεριλάβουν τον όρο της πολιτικής μόνο χρήσης του σταθμού, με το Πεκίνο να μην φέρει καμία αντίρρηση.
Όσο για την έτερη υποτιθέμενη βάση στα Νοτιοανατολικά του Τατζικιστάν, σε μια περιοχή που λέγεται Γκόρνο-Μπανταχσάν, ο θόρυβος προκλήθηκε ξανά από αμερικανικά δημοσιεύματα. Οι ισχυρισμοί ωστόσο δεν επιβεβαιώνουν την ύπαρξη μιας τυπικών προδιαγραφών στρατιωτικής βάσης, ούτε κάτι περισσότερο από διασυνοριακά φυλάκια, που αποσκοπούν στον έλεγχο της εθνοτικής μειονότητας των Ουιγούρων, με τους οποίους η Κίνα έχει μακρά ιστορία εντάσεων.
Σύμφωνα με αναφορά του αμερικανικού Υπουργείου Άμυνας[1], η βάση στο Τζιμπουτί είναι μόνο η αρχή. Στην έρευνα αναλύονται εκτενώς οι πιθανές τοποθεσίες όπου ο κινεζικός στρατός φιλοδοξεί να δημιουργήσει βάσεις. Μεσοπρόθεσμα, το τακτικό μοντέλο της Κίνας περιλαμβάνει ένα συνδυασμό εμπορικών δομών μαζί με ελαφριές στρατιωτικές εγκαταστάσεις που δυνητικά θα υποστηρίζουν μελλοντικές εκστρατευτικές αποστολές. Άλλωστε, όσο η Κίνα αναβαθμίζει το επιθετικό της οπλοστάσιο με σύγχρονα πολεμικά πλοία επιφανείας, αμφίβια σκάφη, αντι-υποβρυχιακά συστήματα, αεροπλανοφόρα, στρατηγικές αερομεταφορές και στόλο με τάνκερ, τόσο πιο επιτακτική καθίσταται η δημιουργία μονίμων εξωχώριων στρατιωτικών υποδομών.
Ας δούμε αναλυτικότερα ορισμένες τοποθεσίες για τις οποίες υπάρχει επίσημο ή ανεπίσημο ενδιαφέρον από το Πεκίνο για την κατασκευή νέων στρατιωτικών βάσεων:
Καμπότζη
Σε άρθρο της Wall Street Journal γράφτηκε ότι Κίνα και Καμπότζη έχουν υπογράψει τριακονταετή συμφωνία που θα επιτρέπει στην πρώτη να σταθμεύει στρατεύματα και όπλα στη ναυτική βάση Ream και να κατασκευάσει στρατιωτικό αεροδρόμιο. Η Καμπότζη διέψευσε την ύπαρξη τέτοιας συμφωνίας. Το Σύνταγμα της χώρας και τα ειρηνευτικά σύμφωνα του Παρισιού που έβαλαν τέλος στον μακροχρόνιο εμφύλιο πόλεμο, απαγορεύουν την ένοπλη παρουσία ξένων δυνάμεων στην επικράτεια της. Ωστόσο, είναι γνωστό ότι οι δύο χώρες διατηρούν θερμές σχέσεις, συνεπώς εάν το αποφάσιζαν θα μπορούσαν να βρουν μια νομική παράκαμψη. Ο αυταρχικός πρωθυπουργός της Καμπότζης, Hun Sen, αντλεί κρίσιμη οικονομική και πολιτική στήριξη από το Πεκίνο, ενώ μεγάλης κλίμακας κινεζικές επενδύσεις και έργα υποδομής βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη στη χώρα της Νοτιοανατολικής Ασίας. Συνεπώς, η οικονομία της Καμπότζης είναι βαθιά συνδεδεμένη με την κινεζική, με το 21.7% του ΑΕΠ να εξαρτάται από την Κίνα από την οποία έχει λάβει περίπου $10.3 δισ. στο πλαίσιο του BRI. Μια μόνιμη στρατιωτική παρουσία του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού της Κίνας στα παράλια της Καμπότζης θα διεύρυνε την εμβέλεια προβολής ισχύος του Πεκίνου στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας και στον Ινδικό Ωκεανό. Η συγκεκριμένη βάση, μάλιστα, σε συνδυασμό με τα τεχνητά νησιά Spratly και Paracel που χτίζει η Κίνα, σχηματίζουν ένα τρίγωνο ελέγχου στη Νοτιοανατολική Ασία, που θεωρητικά θα δυσχεράνει την απρόσκοπτη διέλευση σκαφών των Αμερικανών και των συμμάχων τους στην περιοχή.
Πακιστάν
Όπως η Καμπότζη και η Βόρεια Κορέα έτσι και το Πακιστάν αποτελεί μια φιλική χώρα για την Κίνα, με ανοιχτή την προοπτική να της παραχωρήσει χώρο για στρατιωτικές εγκαταστάσεις στο έδαφος του. Το Πακιστάν έχει λάβει ως τώρα χρηματοδότηση ύψους $44 δισ. μέσω του BRI -τη μεγαλύτερη από κάθε άλλη χώρα- ενώ το λιμάνι Gwadar για το οποίο υπάρχουν σενάρια να αξιοποιηθεί ως ναυτική βάση της Κίνας, αποτελεί ιδιαίτερα κρίσιμο σταθμό του σινο-πακιστανικού οικονομικού διαδρόμου (CPEC).
Το 2018 η South China Morning Post και ο Kινέζος πολεμικός αναλυτής Zhou Chenming ανέφεραν ότι η Κίνα είναι κοντά στο να φτιάξει ναυτική βάση στο Gwadar, παρόμοια με αυτήν του Τζιμπουτί. Πηγές, ωστόσο, από τον κινεζικό στρατό ανέφεραν ότι μια ενδεχόμενη ναυτική βάση πρέπει να γίνει σε άλλη τοποθεσία, όχι στο Gwadar, καθώς αυτό δεν μπορεί να υποστηρίξει τις απαιτήσεις του πολεμικού στόλου. Ο στόλος του Πακιστάν χρησιμοποιεί συχνά το συγκεκριμένο λιμάνι, οπότε η ταυτόχρονη χρήση του και από το Κινέζικο Ναυτικό σε κοινές επιχειρήσεις των δύο χωρών συνιστά μια ρεαλιστική προοπτική. Παρολ’ αυτά, μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις ούτε μέσω αναφορών, ούτε από δορυφορική παρατήρηση ότι Πεκίνο και Ισλαμαμπάντ έχουν προχωρήσει σε δημιουργία επίσημης ναυτικής βάσης στο Gwadar ή σε οποιοδήποτε άλλο σημείο στο Πακιστάν.
Μυανμάρ
Μία από τις πιθανές τοποθεσίες για κατασκευή εξωχώριας βάσης που πρότεινε το ινστιτούτο κινεζικών μελετών NRI το 2014 είναι το Sittwe στη Μυανμάρ. Η Κίνα ήδη χτίζει ένα λιμάνι βαθέων υδάτων κοντά στη συγκεκριμένη τοποθεσία, ενώ έχει σχεδιάσει εμπορικό διάδρομο διαμέσου της Rakhine που περιλαμβάνει δρόμους και σιδηροδρομική γραμμή, με αφετηρία την κινεζική επαρχία της Γιουνάν. Το 2017 το 56.5% των ξένων επενδύσεων στη χώρα προερχόταν από την Κίνα, ενώ το 2019 το 40% του δημοσίου χρέους οφειλόταν πάλι στην Κίνα. Μια ναυτική βάση στη συγκεκριμένη περιοχή, σε συνδυασμό με τον οικονομικό διάδρομο Κίνας-Μυανμάρ, θα έδινε στον κινεζικό στρατό εύκολη πρόσβαση στον Ινδικό Ωκεανό και απρόσκοπτη χερσαία τροφοδοσία από την Κίνα. Όπως επισήμανε η Monica Wang από το Συμβούλιο Διεθνών Σχέσεων (Council on Foreign Relations)[2], η προοπτική της εν λόγω βάσης θα διευκόλυνε την Κίνα να ελέγχει την θαλάσσια κυκλοφορία στο στρατηγικής σημασίας στενό του Μαλακά (πέρασμα για μεγάλες ροές ενεργειακών και εμπορικών μεταφορών). Το Πεκίνο προσπαθεί να οικοδομήσει στενότερη στρατιωτική συνεργασία με τη Μυανμάρ, ενώ στην πρόσφατη κρίση αναφορικά με την κρατική βία εις βάρος της μειονότητας των Ροχίνγκια η Κίνα κράτησε σχεδόν ουδέτερη στάση, παρά την διεθνή καταδίκη της κυβέρνησης της Μυανμάρ.
Σκόπελος παραμένει και σε αυτήν την περίπτωση το Σύνταγμα της Μυανμάρ, που απαγορεύει ρητά την ανάπτυξη ξένων στρατευμάτων στο έδαφος της χώρας. Συνεπώς, αν τα δύο κράτη σκοπεύουν να υλοποιήσουν το πλάνο μιας μόνιμης βάσης θα πρέπει πρώτα να αλλάξει το Σύνταγμα.
Ναμίμπια
Το λιμάνι Walvis στη Ναμίμπια αποτελεί ένα κρίσιμο σταθμό για το πρότζεκτ «Μια Ζώνη ένας Δρόμος» της Κίνας, εδραιώνοντας την παρουσία της στον Ατλαντικό Ωκεανό. Το 2018 ο Κινέζος πρέσβης στη Ναμίμπια χαρακτήρισε την επέκταση στον συγκεκριμένο όρμο ως «το πιο λαμπερό πετράδι της χώρας του στην Ακτή του Ατλαντικού». Μια μελλοντική στρατιωτική βάση στη Δυτική Αφρική σε συνδυασμό με τη βάση στο Τζιμπουτί στην ανατολική ακτή της ηπείρου θα εξασφάλιζε στην Κίνα έναν γεωστρατηγικό οριζόντιο άξονα με ιδιαίτερη βαρύτητα. Αρκεί να τονίσουμε ότι από τη Δυτική Αφρική η Κίνα εισάγει το 15-20% του πετρελαίου, οπότε είναι εύλογη η αναγκαιότητα της διασφάλισης των εμπορικών οδών της Κίνας στον Ατλαντικό ωκεανό.
Ο εγχώριος τύπος στη Ναμίμπια παρομοίασε τη δραστηριότητα της Κίνας στη χώρα με αυτήν στο Τζιμπουτί, όπου αρχικά κατασκεύασε ένα λιμένα βαθέων υδάτων, τον οποίο μελλοντικά αναβάθμισε σε ναυτική βάση. Το πιθανότερο σενάριο, βέβαια, είναι την επόμενη δεκαετία ο ΛΑΚ να αξιοποιήσει τον όρμο Walvis για ανεφοδιασμό λόγω των εμπορικών υποδομών και όχι να αναπτύξει στρατιωτική βάση. Το Πεκίνο δε σκοπεύει σε αυτό το διάστημα να παραβιάσει τη βασική αρχή της μη αντιπαράθεσης με τις ΗΠΑ στον Ατλαντικό Ωκεανό. Συνεπώς, μέχρι η Κίνα να βελτιώσει τις εκστρατευτικές τις δυνατότητες και τον πολεμικό της στόλο, οι λιμενικές δομές που διατηρεί στη Ναμίμπια θα λειτουργούν μόνο για εμπορική χρήση.
Πορτογαλία
Πέρα από τη Ναμίμπια που βρέχεται από τον Νότιο Ατλαντικό, η Κίνα έχει βλέψεις και βορειότερα, στη νήσο Τερσέιρα της Πορτογαλίας. Ωστόσο, στην Τερσέιρα και συγκεκριμένα στο πεδίο Lajes, ήδη διατηρούν βάση οι ΗΠΑ, η οποία λειτουργεί ως έδρα της 65ης μοίρας της Air Force. Στα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας, το γεγονός ότι οι Αμερικάνοι περιόρισαν την έκταση των εγκαταστάσεων τους προκάλεσε συζητήσεις για ενδεχόμενη εμπλοκή του Πεκίνου. Το 2016 ο Ντέβιν Νούνεζ, μέλος του αμερικανικού Κογκρέσου, σε επιστολή του προς τον τότε Υπουργό Άμυνας, Άστον Κάρτερ, επισήμανε ότι η Κίνα ενδιαφέρεται να επεκταθεί στρατιωτικά στην Τερσέιρα. Συχνά κινεζικές αντιπροσωπείες χρησιμοποιούν το απομακρυσμένο πορτογαλικό νησί ως στάση στις πτήσεις τους μεταξύ Κίνας και Λατινικής Αμερικής. Είναι διαδεδομένη, συνεπώς, η εκτίμηση ότι εάν αποσυρθούν οι ΗΠΑ, η Κίνα θα μπορούσε να διαπραγματευτεί με την Πορτογαλία την εγκατάσταση μιας επίσημης ή ανεπίσημης στρατιωτικής βάσης στην Τερσέιρα. Μάλιστα, το σχέδιο της τοπικής περιφερειακής κυβέρνησης των Αζορών να κατασκευάσει λιμένα βαθέων υδάτων στην κοντινή Πράια Ντα Βιτόρια, φαίνεται να συνηγορεί στο σενάριο αυτό.
[1] https://www.uscc.gov/research/chinas-logistics-capabilities-expeditionary-operations
[2] https://www.cfr.org/blog/chinas-strategy-djibouti-mixing-commercial-and-military-interests
