Το 2018 ο Αντρές Μανουέλ Λόπεζ Ομπραδόρ, κερδίζοντας τις 31 από τις 32 πολιτείες του Μεξικού, εξελέγη πρόεδρος της χώρας σχηματίζοντας την πρώτη αριστερή κυβέρνηση στην ιστορία της μεξικανικής δημοκρατίας. Μέσα σε ένα καθεστώς χρόνιας, βαθιά ριζωμένης διαφθοράς και παρά τη συντριπτική εκλογική νίκη, ο νέος πρόεδρος γνώριζε καλά ότι θα τύγχανε εχθρικής αντιμετώπισης από το μιντιακό σύστημα, το οποίο ελέγχεται από τις ελίτ και τα ισχυρά μεξικανικά καρτέλ. Πόσο μάλλον, όταν πρόκειται για κάποιον που έρχεται με τη φιλοδοξία να «ταρακουνήσει» το κατεστημένο.
Έμπειρος και οξυδερκής πολιτικός ο AMLO (από τα αρχικά του, όπως έχει καθιερωθεί στον εγχώριο και διεθνή Τύπο), γνώριζε ότι έπρεπε να τους αιφνιδιάσει. Δημιούργησε λοιπόν, το δικό του δίαυλο επικοινωνίας με τους πολίτες και τα μέσα ενημέρωσης. Κάθε πρωί, από τη Δευτέρα ως την Παρασκευή ανελλιπώς, παραχωρεί συνέντευξη τύπου στο Προεδρικό Μέγαρο, η οποία μεταδίδεται πανεθνικά στην τηλεόραση και στο διαδίκτυο. Σε ένα μαραθώνιο σόου χωρίς σενάριο, γνωστό ως “La mañanera” (το πρωινό ή «πρωινάδικο», σε ελεύθερη απόδοση), ο Μεξικανός πρόεδρος απαντά στις ερωτήσεις εχθρών και φίλων, δίνοντας το δικό του τόνο στην πολιτική πραγματικότητα.
Μάλιστα, όταν αμφισβητείται έντονα κάποιο κυβερνητικό μέτρο, δεν διστάζει να καταφύγει στη λαϊκή ετυμηγορία μέσω συχνών δημοψηφισμάτων. Αναμφίβολα, πρόκειται για πρωτοφανείς καταστάσεις για τα όχι ιδιαίτερα διαφανή πολιτικά ήθη και την ιστορία του Μεξικού.
La mañanera
Σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές, 10 εκατ. θεατές κατά μέσο όρο την ημέρα παρακολουθούν την πρωινή εκπομπή του προέδρου. Ανά περιόδους σημειώνει 800.000
αναδημοσιεύσεις (shares) ημερησίως στο Facebook, ενώ στο YouTube μετράει 3,67 εκατ. συνδρομητές.
Σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές, 10 εκατ. θεατές κατά μέσο όρο την ημέρα παρακολουθούν την πρωινή εκπομπή του προέδρου. Ανά περιόδους σημειώνει 800.000 αναδημοσιεύσεις (shares) ημερησίως στο Facebook, ενώ στο YouTube μετράει 3,67 εκατ. συνδρομητές.
Η “La Mañanera” κάποιες φορές αποκτά και χρηστικό περιεχόμενο. Οι θεατές μπορεί να ενημερωθούν για το πού θα βρουν τη φθηνότερη βενζίνη ή θα παρακολουθήσουν σε βίντεο την κατασκευή δημόσιων έργων.
Το φαινόμενο της τακτικής και άμεσης απεύθυνσης της εξουσίας προς τον λαό είναι δόκιμο στην πολιτική κουλτούρα της Λατινικής Αμερικής. Στο παρελθόν, ο Ούγκο Τσάβες από τη Βενεζουέλα εισήγαγε πρώτος μια αντίστοιχη τηλεοπτική παρουσία, παράδειγμα που ακολούθησαν η Βολιβία, ο Ισημερινός, το Ελ Σαλβαδόρ και η Παραγουάη.
Εν τη απουσία ενός φιλοκυβερνητικού μέσου ενημέρωσης στο Μεξικό, ο Λόπεζ Ομπραδόρ αντιλαμβάνεται την καθημερινή πρωινή εκπομπή του ως ένα «κανάλι επικοινωνίας» με την κοινωνία. Κι ενώ οι αντίπαλοι την αντιμετωπίζουν περισσότερο ως προπαγάνδα παρά ως ενημέρωση, ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Pedro Miguel σε απάντηση του στο AFP, τη βλέπει ως αντίβαρο στα ΜΜΕ που πρόσκεινται φιλικά στην Αντιπολίτευση και επιδίδονται στην πολιτική απαξίωση του προέδρου.
Ο στόχος του Ομπραδόρ είναι αφενός, να καθορίζει αυτός την ατζέντα επικοινωνιακά προλαβαίνοντας τους αντιπάλους, αφετέρου επιδιώκει την άμεση, αδιαμεσολάβητη επικοινωνία με τη βάση των υποστηρικτών του, διατηρώντας υψηλό βαθμό συσπείρωσης.
Κριτική και η απάντηση
Οι επικριτές του προέδρου τον κατηγορούν ότι στην εκπομπή του περισσότερο ρητορεύει, παρά μιλάει με αντικειμενικά δεδομένα για τα κρίσιμα οικονομικά ζητήματα.
Ο Jan Albert Hootsen, από την Επιτροπή Προστασίας των Δημοσιογράφων (Committee to Protect Journalists) θεωρεί ότι ο AMLO χρησιμοποιεί το πρωινό του σόου κυρίως για να αποδομεί όσους του ασκούν κριτική. Αναγνωρίζει ως θετικό το γεγονός ότι η νυν κυβέρνηση δεν ασκεί τη λογοκρισία προηγούμενων κυβερνήσεων, ωστόσο δηλώνει ότι οι συχνές λεκτικές επιθέσεις εναντίον των εκπροσώπων του Τύπου δεν βοηθούν, σε μία χώρα όπου σημειώνονται συχνά δολοφονίες δημοσιογράφων. Είναι γεγονός ότι το Μεξικό αποτελεί μια από τις πιο επικίνδυνες χώρες στον κόσμο για τους δημοσιογράφους.
Ο πρόεδρος από την πλευρά του, προσάπτει στα ΜΜΕ ότι αποτελούν μέρος της διαπλοκής, ότι αντιμετωπίζουν άνισα την κυβέρνηση του κι ότι λειτουργούν ως προπαγανδιστές των προκατόχων του. Κατά καιρούς, έχει αναφερθεί στα εγχώρια ΜΜΕ με βαρείς χαρακτηρισμούς, όπως: «Τύπος πιστολέρο», «υπόκοσμος», «μαφία των media».
Τα κυρίαρχα μίντια, ως άμυνα απέναντι στην διογκούμενη αμφισβήτηση της αξιοπιστίας τους, συνηθίζουν να αφορίζουν ως επίθεση στην ελευθεροτυπία κάθε φωνή κριτικής που δέχονται. Σε ένα πολιτικό οικοσύστημα, κανείς από τους πυλώνες της εξουσίας δεν έχει το ακαταλόγιστο. Ούτε φυσικά τα ΜΜΕ, που ως γνωστόν έχουν καθοριστική επιρροή και ταυτόχρονα δεν στέκονται σχεδόν ποτέ ουδέτερα στα ανταγωνιστικά συμφέροντα του κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι.
Σκιαγραφώντας το πολιτικό προφίλ του Ομπραδόρ, θα τον περιγράφαμε ως έναν κεντροαριστερό, υπέρμαχο του οικονομικού προστατευτισμού και της εθνικής αυτάρκειας. Με το πρεστίζ του ηθικά άμεμπτου και του υπερασπιστή των φτωχών ενάντια στη διεφθαρμένη πλούσια ελίτ, διατηρεί ακόμα ψηλά τη δημοτικότητά του. Στην προεδρία του προώθησε τις δημόσιες επενδύσεις σε τομείς της οικονομίας που είχαν ιδιωτικοποιηθεί στο παρελθόν.
Το τελευταίο τετράμηνο του 2022, η οικονομία του Μεξικού πέτυχε ρυθμό ανάπτυξης 4,3%. Ο αριθμός ξεπέρασε τις προσδοκίες, λαμβάνοντας υπόψη την παγκόσμια ύφεση. Ο λόγος είναι η ακμάζουσα βιομηχανική δραστηριότητα και η ιδιωτική κατανάλωση. Στην νυν κυβέρνηση πιστώνεται η επιτυχής εφαρμογή προγραμμάτων κοινωνικής πρόνοιας.
Οι υποστηρικτές του τον επαινούν για τον αέρα ανανέωσης που έφερε στους θεσμούς της χώρας μετά από δεκαετίες ακραίας ανισότητας και διαφθοράς, όπως και για την αναθεώρηση της νεοφιλελεύθερης τροχιάς με στόχο τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου της εργατικής τάξης. Για τους επικριτές, είναι απλά ένας λαϊκιστής με αυταρχικές τάσεις, απειλή για την ελευθεροτυπία και την ελεύθερη αγορά.
Και στο βάθος οι ΗΠΑ
Πέραν του εγχώριου Τύπου και στο εξωτερικό και δη, στις ΗΠΑ, τα μίντια πασχίζουν να τον αποδομήσουν. Το ίδιο συμβαίνει με κάθε πολιτική ηγεσία στην αμερικανική ήπειρο που επιλέγει μια ανεξάρτητη πορεία, αντί της ευθυγράμμισης με τη στρατηγική και τα συμφέροντα της Ουάσινγκτον.
Είναι χαρακτηριστικές οι δύο δημοσιεύσεις στις εικόνες που παραθέτουμε. Στην πρώτη, το γνωστό Forbes φιλοτεχνεί ένα αυταρχικό προφίλ για τον πρόεδρο του Μεξικού[1].
Το δεύτερο άρθρο από το υπερσυντηρητικό The Daily Signal, επικρίνοντας τον AMLO αποκαλύπτει άθελα του και έναν από τους σοβαρούς λόγους που ο AMLO είναι persona non grata για τις ΗΠΑ[2]. Κατηγορείται στη συγκεκριμένη ανάλυση ότι δημιουργεί ανασφάλεια στους επενδυτές επειδή επαναδιαπραγματεύεται (επαχθή) ισχύοντα συμβόλαια του Μεξικού με ιδιώτες και αυξάνει τον κρατικό έλεγχο στις πλουτοπαραγωγικές πηγές της χώρα του. Γράφει χαρακτηριστικά: «…αναθεωρεί την απελευθέρωση της ενέργειας του 2014, παραχωρώντας στον κρατικό πετρελαϊκό κολοσσό Petroleos de Mexico το ηλεκτρικό δίκτυο της χώρας – που σημαίνει ότι η μεξικανική κυβέρνηση αποκλείει άδικα τις ιδιωτικές ενεργειακές εταιρείες από τη συμμετοχή σε κρατικές συμβάσεις, για να θωρακίσει τις κρατικές επιχειρήσεις». Και τα εθνικά συμφέροντα, θα συμπληρώναμε εμείς. Σε άλλο σημείο μάλιστα, οι γράφοντες σχολιάζουν ότι είναι λάθος μια χώρα να επιδιώκει την ενεργειακή αυτάρκεια, περιορίζοντας τον ιδιωτικό ανταγωνισμό.
- To 2022 το Μεξικό ήταν η χώρα στην οποία οι ΗΠΑ εξήγαγαν το περισσότερο πετρέλαιο
- Η δεύτερη μετά τον Καναδά, από την οποία εισήγαγαν πετρέλαιο
- Ένας ανερχόμενος προορισμός για το φυσικό αέριο της Αμερικής.
Η κυβέρνηση Ομπραδόρ έχει αποφασίσει να περιορίσει ή και να διακόψει τις εξαγωγές αργού πετρελαίου, έτσι ώστε να τονώσει την επεξεργασία του στα διυλιστήρια του Μεξικού, με στόχο την ενεργειακή αυτάρκεια της χώρας.
«Το Μεξικό είναι μια ανεξάρτητη κι ελεύθερη χώρα και όχι αποικία ή προτεκτοράτο των ΗΠΑ. […] Συνεργασία ναι, υποταγή όχι». Τάδε έφη ο μεξικανός πρόεδρος με πύρηνο ύφος, σε δημόσια ομιλία του τον Μάρτη του 2023, μπροστά σε ένα τεράστιο πλήθος στην πρωτεύουσα της χώρας. Αφορμή της εκδήλωσης ήταν η 85η επέτειος της εθνικοποίησης των αποθεμάτων πετρελαίου του Μεξικού, από τις πολυεθνικές που τα λυμαίνονταν.
Το επικοινωνιακό χάρισμα και η έξυπνη στρατηγική του Ομπραδόρ συνιστά έναν από τους λόγους της πολιτικής του επιτυχίας. Όχι τον μοναδικός όμως. Ο ρόλος της επικοινωνίας στην πολιτική είναι να την αναδείξει, όχι να την υποκαταστήσει. Οι πολιτικοί που στηρίζουν την πορεία τους κυρίως στη διαχείριση της προβολής και της εικόνας τους δεν μακροημερεύουν, καθώς αργά η γρήγορα θα βρεθούν αντιμέτωποι με την αλήθεια των έργων τους.
Θωμάς Ρούτσης
[1] https://www.forbes.com/sites/nathanielparishflannery/2021/04/19/is-president-lopez-obrador-destroying-mexico/?sh=1549a35250ab
