Συχνά, στη ρητορική των διεθνών σχέσεων γίνεται επίκληση του άξονα «δημοκρατικότητα-αυταρχισμός». Οι δυτικές χώρες επικρίνουν αφοριστικά τις ανατολικές για την έλλειψη δημοκρατίας στην εσωτερική τους διακυβέρνηση. Δύο διαφορετικοί κόσμοι: Η «δημοκρατική Δύση» και η «αυταρχική Ανατολή».
Σε ορισμένο βαθμό, η διάκριση αυτή ισχύει. Στις ΗΠΑ για παράδειγμα, παρά τα προβλήματα που δημιουργούν η μεγάλη οικονομική ανισότητα, η ανισοβαρής αντιπροσώπευση και η ισχύς των λόμπι και των μιντιακών κολοσσών, η δημοκρατική λειτουργία, τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα είναι σε σαφώς ανώτερο επίπεδο από το Ιράν ή την Κίνα.
Με μια επιφύλαξη βέβαια, όταν συγκρίνουμε την ασιατική κουλτούρα με την δυτική. Στον πολιτισμό και την ιδιοσυγκρασία των ανατολικών λαών ιεραρχείται υψηλότερα η συλλογική συνείδηση και η ατομική αυτοθυσία για την επίτευξη των κοινωνικών και έθνικων στόχων. Στον δυτικό πολιτισμό υπερτερεί η ατομικότητα και η προάσπιση των ιδιωτικών συμφερόντων και των ατομικών δικαιωμάτων.
Διατιμώντας ουσιωδώς την έννοια της δημοκρατίας, οφείλουμε να λάβουμε υπόψη όχι μόνο το στάτους στο εσωτερικό ενός κράτους αλλά και τη συμπεριφορά του στο διεθνές στερέωμα. Ο επεκτατισμός με διάφορα μέσα, στρατιωτικά ή πολιτικά, πραξικοπήματα, υποκινούμενες εξεγέρσεις, η απειλή χρήσης βίας, οι σφαίρες επιρροής, η υφαρπαγή πλουτοπαραγωγικών πηγών άλλων χωρών, η καταπάτηση του Διεθνούς Δικαίου είναι συμπεριφορές που δεν συμβαδίζουν με τις αξίες της δημοκρατίας.
Υπό αυτό το πρίσμα, προκύπτει το συμπέρασμα όπου χώρες με ισχυρή δημοκρατική παράδοση στο εσωτερικό τους, στην εξωτερική τους πολιτική δραστηριότητα είναι πολύ πιο αυταρχικές από χώρες με σοβαρό έλλειμμα δημοκρατίας. Προς επίρρωση της θέσης αυτής παραθέτουμε δύο χάρτες:
Στον πρώτο χάρτη βαθμολογείται σε κλίμακα από το ένα έως το δέκα η δημοκρατικότητα κάθε χώρας για το έτος 2022 [1]. Αναμενόμενα οι δυτικές σημειώνουν πολύ υψηλότερη αξιολόγηση, με τις σκανδιναβικές χώρες να βρίσκονται δικαιολογημένα στις πρώτες θέσεις.
Για την υπόθεση εργασίας του παρόντος άρθρου θα εστιάσουμε σε τρεις χώρες: Στις ΗΠΑ με 7.85, τη Βρετανία με το υψηλότατο 8.28 και την Κίνα με μόλις 1.94. Ακόμη κι αν θεωρήσουμε δυτικοκεντρικό και μεροληπτικό τον δείκτη της συγκεκριμένης έρευνας, η αλήθεια είναι ότι αποτυπώνει το γενικό περίγραμμα της πραγματικότητας παγκοσμίως.
Η δημοκρατικότητα ωστόσο, στα εσωτερικά πράγματα ΗΠΑ και Βρετανίας δεν συνοδεύεται από μια ανάλογη συμπεριφορά στο εξωτερικό. Στον χάρτη που ακολουθεί καταγράφονται με κόκκινο χρώμα οι επεμβάσεις της Αμερικής από την ίδρυσή της [2]. Εξίσου «κόκκινος» θα ήταν ακόμη και με τις επιθέσεις και τα πραξικοπήματα από το 1945 μέχρι σήμερα. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, η πολεμοχαρής υπερδύναμη έχει επέμβει σχεδόν σε όλο τον κόσμο.
Σε παρόμοια επιθετική φιλοσοφία και η Βρετανία, η οποία από το 1945 έως σήμερα έχει αναμειχθεί στρατιωτικά –εμφανώς ή συγκαλυμμένα– σε 83 χώρες [3].
Αντιθέτως, η λιγότερο δημοκρατική Κίνα, αν και υπερδύναμη πλέον, δεν έχει διεξάγει ούτε έναν επιθετικό πόλεμο μακριά από τα σύνορα της, στην πρόσφατη ιστορία της. Οι περιπτώσεις όπου το Πεκίνο κινητοποιήθηκε στρατιωτικά εναντίον άλλων κρατών αφορούσαν διασυνοριακές συγκρούσεις. Τη δεκαετία του ‘60 κινήθηκε επιθετικά εναντίον του Θιβέτ καταλαμβάνοντας το. Η περιοχή θεωρείται από τους Κινέζους κομμάτι της ιστορικής τους επικράτειας. Σε σύντομο πόλεμο για διαφιλονικούμενα εδάφη ενεπλάκη το 1962 με την Ινδία. Παρομοίως και το 1979 με το Βιετνάμ, αφού όμως προηγουμένως το τελευταίο είχε εισβάλει στην γειτονική Καμπότζη.
Η σύγκριση σε ηθικό επίπεδο είναι σαφώς εις βάρος των αγγλοσαξονικών δημοκρατιών. Η λιγότερο δημοκρατική στα εσωτερικά της Κίνα είναι πιο δημοκρατική στο εξωτερικό από τις ΗΠΑ και τη Βρετανία. Σε γενική κλίμακα, το συμπέρασμα αυτό θα μπορούσε να επεκταθεί και σε άλλα ισχυρά κράτη.
Ειδικά για την Κίνα, το δόγμα της «μη επέμβασης» αποτελεί διαχρονικό στοιχείο της κουλτούρας της στην εξωτερική πολιτική. Σύμφωνα με το δόγμα αυτό, οι Κινέζοι θεωρούν ότι μπορούν να πετύχουν τους στρατηγικούς στόχους μέσω της πολιτιστικής και οικονομικής ανωτερώτητας τους.
Η άποψη ότι η δημοκρατία εγγενώς και από μόνη της σαν προϋπόθεση τείνει να αποτρέπει τους πολέμους, στην πραγματικότητα δεν επαληθεύεται. Συχνά οι αποφάσεις πολεμικών επιχειρήσεων ελήφθησαν μεσα στα κοινοβούλια με το πρόσχημα της διάδοσης της δημοκρατίας σε μακρινούς τόπους και της πάταξης απολυταρχικών καθεστώτων. Ακόμη και ιστορικά παραδείγματα πρωτοπόρων δημοκρατιών, όπως η Αθήνα και η Ρώμη της αρχαιότητας, είχαν ιδιαίτερα επεκτατική πολιτική.
Η ειρηνική συνύπαρξη των λαών, ο σεβασμός της ανεξαρτησίας και της δίκαιης κατανομής των πόρων του πλανήτη, ο ίδιος ο πλανήτης και εντέλει η δημοκρατία, εξαρτώνται –πέρα από το πολίτευμα καθεαυτό– κυρίως από άλλους, πιο δομικούς παράγοντες. Η κατεύθυνση της οικονομίας, το παραγωγικό μοντέλο και οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων και των κρατών σε αυτή τη μεγάλη εθνική ή παγκόσμια «συναλλαγή», δίνουν τελικά το σχήμα στον κόσμο μου ζούμε.
Θωμάς Ρούτσης
[1] https://www.visualcapitalist.com/state-of-democracy-around-the-world-2023/
[2] https://www.indy100.com/news/usa-american-army-invasions-police-actions-overseas-dod-defense-war-troops-deployment-marines-7908611
[3] https://declassifieduk.org/the-uks-83-military-interventions-around-the-world-since-1945/
