Η αντίληψη έχει ανάγκη τη φαντασία, γιατί τα δεδομένα που οι άνθρωποι συναντούν στη ζωή τους δεν είναι ποτέ επαρκή και είναι πάντα αμφίλογα, σύμφωνα με τον φυσικό Leonard Mlodinow [1]. Στην εξαγωγή συμπερασμάτων λοιπόν, τα κενά συμπληρώνονται με φαντασία.
Ο νέος κορωνοϊός, παίρνοντας το χρίσμα της πανδημίας στις 12 Μαρτίου, γέννησε και μία επικοινωνιακή πανδημία, με άλλοτε εξωφρενικές και κάποτε αρκετά πειστικές θεωρίες συνωμοσίας να κατακλύζουν τα social media. Απρόσβλητοι δεν έμειναν και δημόσια πρόσωπα, κυβερνητικά στελέχη ή …πρόεδροι που στρέφουν τώρα τα βέλη τους στην Κίνα, τη χώρα όπου ξεκίνησαν όλα.
ΗΠΑ
Ο ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής, Tom Cotton, πιστεύει ότι ο ιός είναι βιολογικό όπλο της Κίνας, η οποία πρέπει να τιμωρηθεί παραδειγματικά για τη ζημιά που προκάλεσε στον αμερικανικό λαό. Η γνώμη του, όπως λέει ο ίδιος, βασίζεται στην κοινή λογική.
Μεγαλύτερο βάρος ωστόσο έχει η επιμονή του προέδρου Trump να χαρακτηρίζει τον κορωνοϊό «κινεζικό ιό» απαντώντας συγχρόνως με τη γνωστή απλουστευτική λογική του σε όσους τον επικρίνουν για ρατσιστική γλώσσα, ότι ο ιός «προέρχεται από την Κίνα, δεν είναι καθόλου ρατσιστικό».
Επίσης, τηλεπερσόνες με επιρροή, όπως οι Rush Limbaugh και Josh Bernstein -όμορης ιδιοσυγκρασίας με τον Τραμπ- κάνουν λόγο για ιό που δημιούργησαν τα κινεζικά εργαστήρια σε συνεργασία με το Δημοκρατικό Κόμμα και το «ιατρικό βαθύ κράτος» για να πλήξουν τον Αμερικανό Πρόεδρο.
Βραζιλία
Στην Βραζιλία τα σενάρια συνωμοσίας εις βάρος της Κίνας έφεραν τριγμούς στις διπλωματικές σχέσεις των δύο χωρών. Ο Abraham Weintraub, υπουργός Παιδείας στην ακροδεξιά κυβέρνηση της Βραζιλίας, σε δηλώσεις του συνέδεσε την Covid-19 με τα σχέδια της Κίνας για παγκόσμια κυριαρχία. Σε ανάλογο πνεύμα ο Eduardo Bolsonaro, γιος του προέδρου και de facto υπουργός εξωτερικών για κάποιους, υποστήριξε ότι «η ευθύνη για την πανδημία του κορωνοϊού έχει όνομα και επώνυμο: Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας.»
Αξιωματούχοι της κινεζικής πρεσβείας ζήτησαν άμεση ανάκληση της προσβολής, απαντώντας δηκτικά στον γιο του Bolsonaro ότι κόλλησε «διανοητικό ιό» στο πρόσφατο ταξίδι του στις ΗΠΑ.
Στο ενδιάμεσο, ο ίδιος ο πρόεδρος της Βραζιλίας, μιμούμενος τον Trump, για μεγάλο διάστημα αρνούνταν τη σοβαρότητα του κινδύνου του κορωνοϊού, αποδίδοντας την κινδυνολογία σε υστερία των ΜΜΕ. Μάλιστα, μέσω της καμπάνιας «Η Βραζιλία δεν μπορεί να σταματήσει» πίεζε τους τοπικούς κυβερνήτες να άρουν τα μέτρα απομόνωσης, εισπράττοντας όπως ήταν φυσικό τη γενική κατακραυγή της κοινής γνώμης στη χώρα.
Βρετανία
Στην Βρετανία κυβερνητικά στελέχη άφησαν αιχμές για χρήση του κορωνοϊού ως πρόσχημα από την Κίνα για την τεχνολογική της εξάπλωση, και ανοιχτό το ενδεχόμενο ο ιός να ξέφυγε από κινεζικό εργαστήριο, «από ατύχημα». Μέλος της επιτροπής έκτακτης ανάγκης, Cobra, είπε στην Sunday Mail: «Ίσως να μην είναι σύμπτωση το εργαστήριο που υπάρχει στην Ουχάν», αναφερόμενος στο Ινστιτούτο Ιολογίας της πόλης.
Ο βουλευτής και πρόεδρος της Επιτροπής Άμυνας, Tobias Ellwood, διερωτήθηκε δημόσια για το ρόλο του Ινστιτούτου Βιολογικών Προϊόντων του Κινεζικού Στρατού και έχει επανειλημμένα ζητήσει «μεγαλύτερη διαφάνεια σχετικά με την προέλευση του ιού».
Την ίδια ώρα η χώρα μετράει πάνω από 30 εμπρησμούς σε στύλους ασύρματου ίντερνετ, αποτέλεσμα της θεωρίας ότι το 5G δίκτυο συνδέεται με τον SARS-CoV-2, με τις δηλώσεις βουλευτών για σχέδιο τεχνολογικής κυριαρχίας της Κίνας να μην βοηθούν στην εξάλειψη του φαινομένου.
Ελλάδα
Αφορμή για μεγάλη παραφιλολογία σχετικά με το Ίδρυμα Gates στάθηκε η αναπαραγωγή από τον πρώην πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ, Ευάγγελο Βενιζέλο, της αποδεδειγμένα πλέον ψευδούς είδησης ότι ο Bill Gates σκοπεύει να μας εμφυτεύσει μικροτσίπ για να συλλέγει βιομετρικά δεδομένα σχετικά με τον ιό.
Ενώ ο βουλευτής της ΝΔ, Κωνσταντίνος Μπογδάνος, αρχές Φεβρουαρίου προειδοποιούσε για το «νεοκομμουνιστικό κρατικοκαπιταλιστικό καθεστώς της Κίνας» και απηύθυνε έκκληση στους «όντως φιλελεύθερους, στους κληρονόμους της δυτικής αντίληψης για την συγκρότηση και την λειτουργία των κοινωνιών» να σταθούν με προσοχή μπροστά στον κορωνοϊό.
Γιατί είναι ελκυστικές οι θεωρίες συνωμοσίας;
Σύμφωνα με το «Εγχειρίδιο Θεωριών Συνωμοσίας» [2] οι λόγοι που κάνουν ελκυστικά τα σενάρια αυτά στους ανθρώπους περιλαμβάνουν:
- Το αίσθημα αδυναμίας του ανθρώπου μπροστά σε μεγάλα συμβάντα
- Την ανάγκη να εξηγηθούν εντελώς απίθανα φαινόμενα
- Την ανάγκη να αντιμετωπιστεί μια άγνωστη απειλή, που συνήθως σημαίνει να αναζητηθούν οι υπαίτιοι
- Και το γεγονός ότι αυτές οι θεωρίες αμφισβητούν συνήθως την επικρατούσα πολιτική, οπότε δημιουργούν το αίσθημα του ανήκειν σε μια «ηρωική» μειονότητα.
Ακριβώς όπως οι άνθρωποι, έτσι και ολόκληρες κυβερνήσεις μοιάζει να οδηγούνται σε εύκολα σενάρια καχυποψίας μόλις αισθανθούν ότι ο έλεγχος χάνεται.
Η πραγματικότητα
- Στην σύγχρονη γεωπολιτική, οι μεγάλες δυνάμεις προκειμένου να αυξήσουν την επιρροή τους στην παγκόσμια σκηνή, πέρα από τα στρατιωτικά και πολιτικά μέσα, δίνουν μεγάλη έμφαση πλέον στην προβολή «ήπιας ισχύος». Η Κίνα αξιοποιεί παραδοσιακά στην εξωτερική της πολιτική την «ήπια ισχύ» και συγκεκριμένα στην κρίση του κορωνοϊού, αφού κατάφερε να ελέγξει την πανδημία στο εσωτερικό της, επιδόθηκε σε μια πολιτική στήριξης και αλληλεγγύης πληττόμενων χωρών, με τη «διπλωματία της μάσκας» όπως την ονόμασαν ορισμένοι αναλυτές [3]. Αυτό ακριβώς είναι που θέλει να υπονομεύσει η Δύση μέσω της άτυπης καμπάνιας της για «κινεζικό ιό», φθείροντας την εικόνα της Κίνας στην οποία στρέφονται για βοήθεια όλο και περισσότερες χώρες.
- Με τον κορωνοϊό να αναγκάζει ολόκληρες χώρες σε lockdown, μια παγκόσμια οικονομική ύφεση δεν αποτελεί σενάριο συνωμοσίας και σε συνδυασμό με την εξάπλωση εταιρειών όπως η Huawei το έδαφος κάτω απ’ τα πόδια της Αμερικής απειλείται. Με πιο τρανταχτό παράδειγμα την Βρετανία, πολλοί σύμμαχοι της Αμερικής αγνόησαν το αίτημά της για αποκλεισμό της Huawei -τον μεγαλύτερο κατασκευαστή τηλεπικοινωνιακού εξοπλισμού στην Κίνα- και επέτρεψαν να συμμετάσχει στην κατασκευή υποδομών 5G. Κι ενώ η βασική ανησυχία ήταν πως με την εξάπλωση δικών της hardware η Κίνα θα μπορεί να σαμποτάρει τις ξένες οικονομίες, η τεχνολογία βρίσκεται πάλι ένα βήμα μπροστά, με νέα virtualized δίκτυα να κάνουν την εμφάνισή τους [4]. Τα «εικονοποιημένα» δίκτυα δεν καταργούν όλα τα ζητήματα ασφαλείας, προμηνύουν όμως πως το μέλλον βρίσκεται στα λογισμικά και όχι στον εξοπλισμό, κάνοντας έτσι τις ανησυχίες για το δίκτυο 5G να ωχριούν∙ δίκτυο που ούτως ή άλλως, θα χρειαστούν χρόνια ακόμα να αναπτυχθεί παγκοσμίως.
- Τέλος, οι θεωρίες συνωμοσίας χρησιμεύουν ως το τελευταίο καταφύγιο του αποτυχημένου, προκειμένου να αποποιηθεί τις δικές του ευθύνες. Στην περίπτωση των ΗΠΑ, η ανεξέλεγκτη εξάπλωση του ιού και οι πολλές χιλιάδες νεκροί δημιουργούν ένα γενικό αίσθημα αποτυχίας της διοίκησης Trump, η οποία μέσω λαϊκιστικών δηλώσεων επιρρίπτεται στα «κακόβουλα» σχέδια της Κίνας. Αντίστροφα, το ίδιο κάνει και το Πεκίνο αποδίδοντας σε Αμερικανούς στρατιώτες τη μετάδοση του ιού στην Κίνα. Μέσα από το κλασικό προπαγανδιστικό σχήμα της απειλής του «άλλου», επιδιώκεται η συσπείρωση του έθνους για την αντιμετώπιση του εξωτερικού εχθρού, ο εξοστρακισμός της εσωτερικής αμφισβήτησης και η ταύτιση με τον ηγέτη-σωτήρα.
Χρυσάνθη Νίκα
Θωμάς Ρούτσης
[1] Mlodinow, Leonard (2008), The Drunkard’s Walk : How Randomness Rules Our Lives. Pantheon Books.
[2] Lewandowsky, S., & Cook, J. (2020). The Conspiracy Theory Handbook. http://sks.to/conspiracy
[3] Yanzhong Huang, Xi Jinping Won the Coronavirus Crisis. https://www.foreignaffairs.com
[4] Juan Pedro Tomás, Rakuten Mobile launches 4G services in Japan through virtualized network. https://www.rcrwireless.com
