Η πρώτη φορά που αντίκρυσα το σύμβολο του κόκκινου κεραυνού ήταν στα social media των φίλων μου. Χωρίς να μιλάω πολωνικά και με ελάχιστη έως καθόλου πρόσβαση στα τοπικά μέσα ενημέρωσης, ταπεινά παραδέχομαι πως είμαι συνήθως η τελευταία που ενημερώνομαι για την επικαιρότητα.
Ερεύνησα αμέσως το νόημα του συγκεκριμένου συμβόλου και μέσα σε λίγα λεπτά, και αφού συγκέντρωσα όλες τις πληροφορίες και τις ειδήσεις που χωρούσαν στο μυαλό μου, όσο περισσότερο διάβαζα, τόσο περισσότερο ένιωθα την οργή να φουντώνει μέσα μου.
Μεγάλες διαδηλώσεις πραγματοποιούνταν σε ολόκληρη την Πολωνία ήδη από τις 22 Οκτωβρίου 2020, όταν το Συνταγματικό Δικαστήριο (το Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας) έλαβε την απόφαση κατά των αμβλώσεων. Μέχρι τότε οι εκτρώσεις στην Πολωνία ήταν γενικά απαγορευμένες, με ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως η περίπτωση μη αναστρέψιμων ή θανάσιμων επιπλοκών που μπορεί να προκαλέσουν το θάνατο του εμβρύου στο τελικό στάδιο της εγκυμοσύνης ή αμέσως μετά τη γέννα. Σε μια εξοργιστική απόφαση[1], το εν λόγω δικαστήριο έκρινε ως αντισυνταγματική τη δυνατότητα τερματισμού της εγκυμοσύνης, ακόμη και στην περίπτωση σοβαρής αναπηρίας ή ασθένειας του βρέφους. Η συγκεκριμένη εξέλιξη πυροδότησε μαζικές διαδηλώσεις για μήνες σε όλη τη χώρα, που αν και περιορίστηκαν από τα lockdowns, δεν έχασαν την ένταση και τον παλμό τους, ειδικά τον Οκτώβρη και τον Νοέμβρη[2].
Αν και το μέγεθος και η διάρκεια των διαδηλώσεων ήταν πρωτοφανείς για τα δεδομένα της χώρας, δεν ήταν η πρώτη φορά που οι γυναίκες διαδήλωσαν στην Πολωνία τα τελευταία χρόνια μετά την εκλογή του συντηρητικού κόμματος PiS (Νόμος και Δικαιοσύνη), το οποίο εξελέγη με μια ατζέντα που υποσχόταν την περαιτέρω αυστηροποίηση και τροποποίηση των νόμων.
Καθολική απαγόρευση αμβλώσεων σε μια Καθολική χώρα
Θυμάμαι καθαρά τις φεμινιστικές διαδηλώσεις του κινήματος ¨Black Monday¨ το 2016, όταν περισσότεροι από 100.000 άνθρωποι διαδήλωσαν στη Βαρσοβία και σε άλλες 150 περιοχές στην Πολωνία αλλά και σε αρκετές μεγάλες πόλεις διεθνώς, όπως οι Βρυξέλλες, το Βερολίνο, το Λονδίνο κ.α. [3]. Διαδηλωτές ντυμένοι συμβολικά στα μαύρα, διαμαρτύρονταν ενάντια στο νομοσχέδιο κατά των αμβλώσεων, το οποίο παρεμπιπτόντως είχε συγκεντρώσει 450.000 υπογραφές υποστηρικτών και προέβλεπε όχι μόνο την ολική απαγόρευση των αμβλώσεων, αλλά επιπλέον εισήγαγε και την πενταετή φυλάκιση σε όσες γυναίκες προέβαιναν σε έκτρωση συν ποινικές κυρώσεις σε βάρος των εμπλεκόμενων γιατρών. Εντωμεταξύ, όταν το συγκεκριμένο νομοσχέδιο τέθηκε προς έλεγχο και ψήφιση, κατατέθηκε αλλά απορρίφθηκε μια άλλη, αντίθετη νομοθετική πρόταση, που νομιμοποιούσε τις αμβλώσεις και συγκέντρωνε 215.000 υπογραφές. Τελικά το νομοσχέδιο δεν πέρασε, η απειλή όμως παρέμεινε ζωντανή.
Με την Καθολική Εκκλησία να συγκεντρώνει μικρά παιδιά έξω από τους ναούς και τους οπαδούς της απαγόρευσης των αμβλώσεων να τραγουδούν στις πλατείες αρκετών πόλεων για την «προστασία της ζωής», κραδαίνοντας πορτρέτα του Ιωάννη Παύλου ΙΙ και της Μητέρας Τερέζα (θεωρούνται και οι δύο προστάτες των παιδιών), δημιουργήθηκε ήδη από το 2016 ένα πολύ βαρύ κλίμα γύρω από το ζήτημα.
Σήμερα, μετά από το πρόσφατο κύμα διαδηλώσεων, ο προπαγανδιστικός πόλεμος είναι ακόμα σε εξέλιξη, με μεγάλα διαφημιστικά μπάνερ στους δρόμους όλης της χώρας να προβάλλουν υποβλητικές εικόνες εμβρύων με σπαρακτικά μηνύματα ενάντια στις αμβλώσεις.
Σε μία καθολική χώρα όπως η Πολωνία, όπου η μοίρα της γυναίκας επικρέμεται μεταξύ των ηθικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων του γυναικολόγου που θα κληθεί να συνταγογραφήσει το χάπι της επόμενης μέρας και των αποφάσεων της κυβέρνησης, η γενική πίεση ή καταπίεση που βιώνουν οι γυναίκες για το ίδιο το σώμα τους και την ελεύθερη βούλησή τους είναι εξουθενωτική.
Παρόλο που αυτή τη στιγμή επιτρέπεται κατ’ εξαίρεση η έκτρωση όταν διατρέχει κίνδυνο η υγεία της μητέρας ή στις ακραίες περιπτώσεις του βιασμού και της αιμομιξίας, η πρόσφατη απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου καθιστά την Πολωνία μία από τις λίγες χώρες στην Ευρώπη με σχεδόν καθολική απαγόρευση της άμβλωσης και του δικαιώματος των γυναικών να διακόπτουν την κύηση. Και όλα αυτά με την υποσημείωση ότι το 98%[4] των αμβλώσεων στην Πολωνία έγιναν λόγω γενετικών ελαττωμάτων.
Τις συνέπειες αυτής της απάνθρωπης κατάστασης, ως συνήθως, θα επωμιστούν οι έγκυες γυναίκες με χαμηλότερο εισόδημα και μορφωτικό επίπεδο, που δεν έχουν τη δυνατότητα να μεταβούν για την επέμβαση σε γειτονικές χώρες, όπως η Σλοβακία (η πλειοψηφία των περιπτώσεων)[5], η Γερμανία και η Τσεχία, εξαιτίας της οικονομικής τους ανέχειας ή της έλλειψης πληροφόρησης. Ωστόσο, με το κλείσιμο των συνόρων εν μέσω της πανδημίας, η απόφαση απαγόρευσης των αμβλώσεων ως εθνική απειλή έγινε η σπίθα που αφύπνισε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους.
Μαζικές διαδηλώσεις σε όλη την Πολωνία
Το ιδιαίτερο στοιχείο των γυναικείων διαδηλώσεων του 2020, έγκειται στο γεγονός ότι παρόλο που προγραμματίστηκαν και οργανώθηκαν με πρωτοβουλία του φεμινιστικού κινήματος ανθρωπίνων δικαιωμάτων «Παν-πολωνική Απεργία Γυναικών» (Ogólnopolski Strajk Kobiet), η οποία ανέλαβε τα οργανωτικά θέματα και την πληροφόρηση του κόσμου[6], οι διαδηλώσεις ακολούθησαν τη δική τους ανεξάρτητη πορεία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη συμμετοχή στις κινητοποιήσεις ανθρώπων από κάθε υπόβαθρο, θρησκεία ή φύλο, οι οποίοι ξεχύθηκαν στους δρόμους με οργισμένα συνθήματα προς το κυβερνών κόμμα, όπως «Άντε γαμηθείτε» (Wypierdalać), ή «Fuck PiS» (Jebać PiS), ή » Έχουμε πόλεμο» (To jest wojna) και «Γυναικεία κόλαση» (Pieklo kobiet).
Θυμάμαι έντονα τη συμμετοχή μου στη διαδήλωση υπό τη συμβολική ονομασία «οδόφραγμα» στην Βαρσοβία με τον κοντινότερο Πολωνό φίλο μου στις 26 Οκτωβρίου 2020: Η κίνηση σε όλους τους κεντρικούς δρόμους μπλόκαρε από το πλήθος του κόσμου που συνέρρεε ειρηνικά από κάθε γωνία της πόλης με την πλειοψηφία μάλιστα να σέβεται τον κανόνα της υποχρεωτικής μάσκας σε δημόσιους χώρους. Δεν ήταν δύσκολο να παρατηρήσεις ότι ο κόσμος είχε τη δική του φωνή, ασυντόνιστη, ποικιλόμορφη ενώ είχε την υποστήριξη ακόμα και όσων οδηγών είχαν κολλήσει στην κίνηση, που κόρναραν και μάρσαραν ως ένδειξη συμπαράστασης. Τα πανό των διαδηλωτών ήταν εμφανή σε αυτοκίνητα, λεωφορεία, τραμ, ακόμη και στα παράθυρα σπιτιών στο κέντρο της Βαρσοβίας. Ανάμεσα στον κόσμο που διαδήλωνε στο δρόμο, σε όσους βρίσκονταν στα αυτοκίνητά τους, σε ποδήλατα, γραφεία, ή ακόμη και σε μπαλκόνια και παράθυρα, μπορούσες να διακρίνεις ένα σιωπηρό αίσθημα σεβασμού και αλληλεγγύης. Με κάποιους διαδηλωτές να δημιουργούν θόρυβο με τυχαία σκεύη κουζίνας ή μεγάφωνα, άλλους να κραδαίνουν κρεμάστρες – το σύμβολο της διαδήλωσης – άλλους να ανάβουν καπνογόνα, άλλους να φορούν συμβολικά ρούχα ή και καθόλου ρούχα, όλοι αυτοί μαζί με χιλιάδες ανεξάρτητες φωνές και χορωδίες, όλη η πρωτεύουσα σχεδόν, ενώθηκε, ξέσπασε και «βρυχήθηκε» με σκοπό να προστατεύσει τα δικαιώματα των γυναικών της.
Ξεκινήσαμε από τη διασταύρωση Rondo ONZ και από τα πρώτα λεπτά που αρχίσαμε να περπατάμε ένιωσα την έντονη ενέργεια του πλήθους που συγκεντρώθηκε για να κάνει πορεία ενωμένο μπλοκάροντας την κίνηση στους κεντρικούς δρόμους από όλες τις κατευθύνσεις για τουλάχιστον κάποιες ώρες. Οδηγοί των τραμ συζητούσαν έξω από τα σταματημένα τραμ ενώ κάποιοι εξ αυτών είχαν τοποθετήσει το σύμβολο της διαδήλωσης μπροστά στο όχημα τους για να δείξουν την υποστήριξη τους.
Το πιο ενθαρρυντικό στη διαδήλωση δεν ήταν τόσο η μαζική συμμετοχή του κόσμου, όσο η ετερόκλητη σύνθεση του πλήθους, στοιχείο που δείχνει πόσο έχει εξελιχθεί η πάλη για τα ανθρώπινα δικαιώματα το 2020, αλλά και πόσο έχει αλλάξει ο ίδιος ο φεμινιστικός αγώνας στην κοινωνία μας. Στην πορεία υπήρχαν τόσοι άντρες όσες και οι γυναίκες, τόσοι έφηβοι και μαθητές όσοι και οι ενήλικες, ενώ μπορούσες εύκολα να διακρίνεις έναν αυξανόμενο αριθμό οικογενειών να διαδηλώνουν μαζί με τα παιδιά τους, δείχνοντας τους ότι μαζί μπορούν να φέρουν την αλλαγή και να αγωνιστούν για πιο δίκαιους νόμους. Αντικρύζοντας το πλήθος δεν έβλεπα ανθρώπους υποκινούμενους από την αντιπολίτευση ή από πολιτικά στρατευμένες ΜΚΟ, έβλεπα απλούς πολίτες της Πολωνίας που διαδήλωναν όλοι μαζί στον ίδιο παλμό, διεκδικώντας το δικαίωμα να αποφασίζουν οι ίδιοι για τον εαυτό τους και το σώμα τους, υπέρ μιας αξιοπρεπούς ζωής, όπου οι γυναίκες είναι ελεύθερες να επιλέγουν και τα νεογέννητα παιδιά είναι υγιή, μεγαλώνοντας σε ένα περιβάλλον αγάπης και εμπιστοσύνης.
Συνεχίσαμε την πορεία στην οδό Jana Pawla II, ακολουθώντας μια διαδηλώτρια αυτοαποκαλούμενη ως «γυναίκα-θόρυβος» που χτυπούσε μια κατσαρόλα με την κουτάλα, φωνάζοντας με όλη της τη φωνή «Jebak PiS». Στη συνέχεια βρεθήκαμε στις οδούς Emily Plater και Aleje Jerozolimskie, όπου ηλικιωμένα ζευγάρια χειροκροτούσαν τους διαδηλωτές, ανεμίζοντας πολωνικές σημαίες από τα μπαλκόνια και τα παράθυρα τους. Σταματήσαμε μόνο εκεί που κατασκήνωσε η πλειοψηφία του κόσμου, μπροστά στο πρωθυπουργικό γραφείο στην οδό Ujazdowskie, εκεί που κορυφώθηκαν οι φωνές των διαδηλωτών, με πλακάτ κάθε χρώματος, συνθήματα μέσα από μίνι βαν με αφίσες και κάθε είδους υλικό, εκεί που η διαδήλωση κατέθεσε ένα βροντερό «Φτάνει πια» σε μια σειρά από ασφυκτικές πολιτικές που έχουν επιβληθεί στις πλάτες της πολωνική κοινωνίας τα τελευταία χρόνια.
Μια ακόμη μαζική συγκέντρωση πραγματοποιήθηκε στην οδό Nowogrodzka, δίπλα από τα κεντρικά γραφεία του PiS, στην είσοδο του κόμματος που είναι υπεύθυνο για μια πληθώρα από πολιτικές αποφάσεις που έχουν κάνει την Πολωνία να φαντάζει διεθνώς σαν μια συντηρητική κοινωνία χωρίς στην πραγματικότητα να είναι.
Αστυνομία εκκλησιών
Στο δρόμο για το γυρισμό σταματήσαμε μπροστά στην εκκλησία του Αγίου Αλεξάνδρου όπου πρόσεξα την «εκκλησιαστική αστυνομία», θρησκευόμενους υποστηρικτές των PiS και Konfederacja (άλλο ένα ακροδεξιό κόμμα). Είχαν αποκλείσει την είσοδο της εκκλησίας και την προστάτευαν χωρίς να χρειάζεται, ενώ μπροστά τους βρίσκονταν βαριά οπλισμένοι αστυνομικοί. Ο αρχηγός του PiS, Jarosław Kaczyński, έκανε έκκληση στους ανθρώπους να προστατεύσουν με κάθε κόστος τις εκκλησίες από τους διαδηλωτές[7] και η ευχή του πραγματοποιήθηκε από μια ομάδα ακολούθων του, αρσενικού φύλου κυρίως, που υπακούοντας θρησκευτικά τον αρχηγό τους στάθηκαν ηρωικά μπροστά σε εισόδους εκκλησιών για να τις προστατέψουν από τις μητέρες, τις γυναίκες, τις αδερφές τους, τους πατέρες, τους γιους και τα αδέρφια τους, που διαμαρτύρονταν μπροστά στην αστυνομική γραμμή. Προερχόμενη από μια από τις χώρες με τη μεγαλύτερη ανεξιθρησκεία στην Ευρώπη (Αλβανία), η συγκεκριμένη στιγμή ειδικά ήταν για μένα μια τόσο σουρρεάλ σκηνή-να γίνεσαι μάρτυρας αυτής της σοκαριστικής ατμόσφαιρας του κυνηγιού των μαγισσών στη μέση της Ευρώπης τον 21ο αιώνα, με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις να συνεχίζουν να χωρίζουν τους ανθρώπους όπως αιώνες νωρίτερα, μην επιτρέποντάς τους να δουν τι χάνεται στην πορεία.
Οι κινητοποιήσεις συνεχίστηκαν για εβδομάδες, μέχρι τους νέους περιορισμούς που επιβλήθηκαν στις μετακινήσεις κατά την περίοδο των Χριστουγέννων, αλλά αναζωπυρώθηκαν τον Ιανουάριο εν μέσω της επιδείνωσης της κατάστασης. Στις 27 Ιανουαρίου, το Συνταγματικό Δικαστήριο υπό την προεδρία της Julia Przyłębska δημοσίευσε την απόφαση του για τις αμβλώσεις[8], προκαλώντας ένα νέο κύμα διαδηλώσεων που υποχώρησαν με την κυβερνητική επιβολή ενός νέου lockdown ως έως τα τέλη Φεβρουαρίου.
Ωστόσο, είμαι βέβαιη ότι παρά τη διακοπή των μαζικών διαδηλώσεων στους δρόμους, το μήνυμα του κινήματος υπέρ του δικαιώματος στην ελεύθερη άμβλωση ήταν ξεκάθαρο: Παρόλη την αβεβαιότητα και την καταπίεση που επιφυλάσσει το παρόν, η αφύπνιση έχει μόλις αρχίσει και το μέλλον του αγώνα για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Πολωνία έχει απλώσει τις ρίζες του στην τοπική κοινωνία και δεν πρόκειται να σιγάσει έως ότου οι νόμοι να γίνουν δίκαιοι και ίσοι για όλους. Είναι κάτι που όλοι χρωστάμε στο παρόν και στο μέλλον της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στη χώρα που βρίσκεται στην καρδιά της Ευρώπης.
Teuta Musaraj, Βαρσοβία
[1] https://gloswielkopolski.pl/trybunal-konstytucyjny-podjal-decyzje-zakaz-aborcji-ze-wzgledu-na-wady-plodu/ar/c1-15249810
[2] Οι διαδηλώσεις στους δρόμους ήταν πολυπληθείς στην αρχή (Οκτώβρης-Νοέμβρης), με τον καιρό πέρασαν στα μίντια και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενώ σήμερα δεν διαδηλώνει σχεδόν κανείς με φυσική παρουσία.
[3] https://www.independent.co.uk/news/world/europe/poland-women-abortion-strike-protests-black-monday-polish-protestors-industrial-action-a7343136.html
[4] https://www.bbc.com/news/world-europe-54642108
[5] https://wyborcza.pl/duzyformat/1,127290,19540669,polki-jada-po-aborcje-na-slowacje.html
[6] https://oko.press/gasnacy-plomien-rewolucji-sie-odklada-refleksja-kumuluje-strajk-kobiet/
[7] https://polandin.com/50527519/we-have-to-defend-polish-churches-ruling-party-leader
[8] https://oko.press/nowa-wojna-z-kobietami-wyrok-zakazujacy-aborcji-opublikowany-przez-tk-analizujemy-jego-tresc/
