Σχεδόν 30 εκατομμύρια Κούρδοι κατοικούν ιστορικά σε μια ορεινή περιοχή που εδράζει σε πέντε διαφορετικές χώρες, την Τουρκία, το Ιράκ, το Ιράν, τη Συρία και την Αρμενία, αποτελώντας τη μεγαλύτερη εθνότητα στον κόσμο χωρίς δικό της ανεξάρτητο κράτος. Οι γεωπολιτικές εξελίξεις όμως στη Μέση Ανατολή, η αποδιοργάνωση του Ιράκ, ο συριακός εμφύλιος, η εξάπλωση του ISIS και οι ανταγωνισμοί των ισχυρών κρατών στην περιοχή ανοίγουν το δρόμο στους Κούρδους για την επίτευξη του δίκαιου στόχου τους για ανεξαρτησία και αυτονομία.
Οι Κούρδοι, όντας έτοιμοι από καιρό για την επικείμενη αποσταθεροποίηση της καυτής ζώνης μεταξύ Συρίας και Ιράκ, με αυτοθυσία και χωρίς να τους χαριστεί τίποτα, είναι πιο κοντά από ποτέ στην ιστορική ευκαιρία που τους παρουσιάζεται. Με την αποφασιστικότητα και τις επιτυχίες τους στις μάχες με το ISIS κατάφεραν να εδραιώσουν de facto τη θέση τους στην περιοχή. Με τον κοσμικό και δημοκρατικό χαρακτήρα στη δομή των Κούρδων της Συρίας στην περιοχή που οι ίδιοι αποκαλούν Rojava, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την ύπαρξη αποκλειστικά γυναικείας στρατιωτικής μονάδας (YPJ) κέρδισαν την ηθική αναγνώριση του Δυτικού κόσμου.
Στο πεδίο της γεωπολιτικής επίσης, με την εξασφάλιση της εύνοιας των δύο μεγάλων και αντίπαλων δυνάμεων, των ΗΠΑ και της Ρωσίας, έχουν πετύχει κάτι καθόλου συνηθισμένο στην ιστορία της διπλωματίας. Οι Κούρδοι μπροστά στην απειλή του ISIS, χάρη στη σκληρή και αιματοβαμμένη αντίσταση τους, πρωτίστως υπερασπίστηκαν την ύπαρξη τους και παράλληλα διείδαν ότι μπορούν να αποτελέσουν για τη Δύση την πιο αξιόπιστη δύναμη στην αντιμετώπιση του Ισλαμικού Κράτους στο παρόν αλλά και παράγοντα σταθεροποίησης για την περιοχή στο μέλλον.
Μέσα σε αυτό το πλέγμα εξελίξεων, οι Κούρδοι του Ιράκ, μέσω της αυτονομίας που έχουν εξασφαλίσει από το κεντρικό κράτος και έχοντας ήδη δημιουργήσει ισχυρή αυτόνομη κρατική δομή και σταθερή οικονομία, αποφάσισαν να ανακηρύξουν δημοψήφισμα ανεξαρτησίας στις 25 Σεπτεμβρίου: «Κάναμε υπομονή 14 χρόνια, δεν μπορούμε να περιμένουμε περισσότερο» δήλωσε ο Masoud Barzani, πρόεδρος του ιρακινού Κουρδιστάν, δημιουργώντας έναν ακόμη πονοκέφαλο στην Τουρκία τον κύριο εχθρό των Κούρδων διαχρονικά.
Ενδοκουρδικές διαφορές
Παρόλο που οι Κούρδοι αναφέρονται συνήθως ως μια ενιαία οντότητα, στην πραγματικότητα η συνοχή τους είναι μόνο εθνική καθώς πολιτικά και διοικητικά υπάρχουν μεταξύ τους σαφείς διαχωρισμοί.
Στην κουρδική κοινότητα της Τουρκίας κυριαρχεί παραδοσιακά το αριστερό ιδεολογικά PKK. Στο ιρακινό Κουρδιστάν τον έλεγχο της αυτόνομης κυβέρνησης έχει σταθερά το KDP (Kurdistan Democratic Party) υπό τον πρόεδρο και ιδρυτή Massoud Barzani. Στην αντιπολίτευση τοποθετείται το PUK, που προήλθε από διάσπαση εντός του KDP. Οι σχέσεις των δύο παρατάξεων ήταν συνήθως τεταμένες με αποκορύφωμα τον εμφύλιο πόλεμο μεταξύ τους στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Στη σύρραξη, στην οποία το PKK συμμάχησε με το PUΚ – οι δύο οργανώσεις διατηρούν φιλικές σχέσεις – συμμετείχαν και η Τουρκία υπέρ του Barzani με σκοπό να εκδιώξει το PKK και το Ιράν (πιο διακριτικά) υπέρ του PUK.
Στη Συρία και τη ζώνη της Rojava, το μεγαλύτερο κουρδικό κόμμα είναι το PYD (Democratic Union Party) με τον στρατιωτικό του βραχίονα το YPG και θεωρείται ως αδελφό κόμμα οργανωτικά και ιδεολογικά με το PKK της Τουρκίας. Το δεύτερο μεγαλύτερο κόμμα των Κούρδων της Συρίας είναι το ΚΝC (Kurdish National Council ) που συνδέεται στενά με το KDP. Τα δύο κόμματα, παρόλο που συμμαχούν στον αγώνα για την αυτονομία του κουρδικού λαού και στον πόλεμο ενάντια στο ISIS, δε συμφωνούν στο πως θα εκπληρωθεί αυτή η αυτονομία, ενώ στον συριακό εμφύλιο το PYD δε συμμετείχε στην εξέγερση ενάντια στον Ασάντ, σε αντίθεση με το ΚΝC που συντάχθηκε με την συριακή αντιπολίτευση.
Η Rojava και το ιρακινό Κουρδιστάν έχουν άμεση συνεργασία στον πόλεμο ενάντια στο ISIS, ωστόσο μεταξύ τους υπάρχουν σημαντικές ιδεολογικές διαφορές. Το συγκεντρωτικό «σουλτανιστικό» μοντέλο διοίκησης στο ιρακινό Κουρδιστάν υπό το KDP έρχεται σε αντίθεση με το δημοκρατικό φεντεραλισμό της Rojava. Ιδεολογικά το πρώτο θεωρείται συντηρητικό και εθνικιστικό ενώ οι Κούρδοι του PYD εκφράζουν έναν πιο ελευθεριακό σοσιαλισμό. Τέλος, ένας ακόμη λόγος αντιπαράθεσης των δύο πλευρών είναι οι καλές σχέσεις που διατηρεί το ιρακινό Κουρδιστάν με την Άγκυρα, μέχρι πρόσφατα τουλάχιστον καθώς ο διπλωματικός χάρτης των δυνάμεων στην περιοχή είναι εξαιρετικά ρευστός και πολύπλοκος.
Σχέσεις με ΗΠΑ
Στις 30 Μαΐου το Πεντάγωνο ανακοίνωσε τον εξοπλισμό του Κούρδων της Συρίας (YPG) με σύγχρονο ελαφρύ οπλισμό και οχήματα. Η εξέλιξη αυτή επισημοποιεί την ούτως η άλλως γνωστή υποστήριξη των ΗΠΑ στoυς Κούρδους, δεδομένου ότι, ήδη από την προεδρία Ομπάμα η Ουάσινγκτον με διάφορα μέσα ενισχύει στρατιωτικά και πολιτικά τους πιο πιστούς συμμάχους τους στη μάχη κατά του ISIS.
Η εξέλιξη αυτή εξοργίζει την Τουρκία. Οι ΗΠΑ προκειμένου να κατευνάσουν το Νατοϊκό τους σύμμαχο, υπόσχονται στην Άγκυρα ότι με το πέρας του πολέμου στη Συρία θα αφοπλίσουν τους Κούρδους κι ότι η συνεργασία μαζί τους είναι πρόσκαιρη και περιορισμένη στην καταπολέμηση του ISIS. Ωστόσο στις διεθνείς σχέσεις, οι πράξεις παγιώνουν καταστάσεις όχι οι δηλώσεις.
Είναι γνωστό ότι κι άλλες φορές στο παρελθόν οι Κούρδοι βασίστηκαν στους Αμερικάνους και προδόθηκαν. Ακόμη και τώρα εκφράζονται αμφιβολίες από τους Κούρδους για το κατά πόσο ή Ουάσινγκτον θα συνεχίζει να τους υποστηρίζει όταν νικηθεί οριστικά το ISIS, διακινδυνεύοντας την περαιτέρω επιδείνωση στις αμερικανο-τουρκικές σχέσεις. Αυτή τη φορά όμως, με ευνοϊκές γεωστρατηγικές συγκυρίες και με δεδομένη την de facto εδραίωση των Κούρδων σε Συρία και Ιράκ, φαίνεται ότι οι ΗΠΑ θα διατηρήσουν μαζί τους συμμαχικούς δεσμούς.
Πολλοί βλέπουν την προοπτική ενός ανεξάρτητου Κουρδιστάν ως δεύτερου Ισραήλ στην περιοχή. Το «κανονικό» Ισραήλ εξάλλου, δρώντας κυρίως παρασκηνιακά, έχει παράσχει σημαντική βοήθεια στο κουρδικό κράτος του Ιράκ. ΗΠΑ και Ισραήλ, θα υποδέχονταν θετικά τη δημιουργία ενός ισχυρού Κουρδιστάν που θα λειτουργεί ως ανάχωμα στο Ιράν. Σε συνδυασμό μάλιστα με ενδεχόμενες διεκδικήσεις ή διενέξεις των Κούρδων του Ιράν με την Τεχεράνη, οι ΗΠΑ μελλοντικά θα είχαν ένα επαρκές πρόσχημα ή «όχημα» να παρέμβουν εναντίον του Ιράν.
Αυτή η τακτική του «διαίρειν και βασίλευε» που χρησιμοποιούν οι ΗΠΑ εν προκειμένω, κρύβει παγίδες ωστόσο για τους Κούρδους, καθώς είναι ικανή να δημιουργήσει ένα χάος με πανταχόθεν απειλές για ένα μελλοντικό Κουρδικό κράτος, το οποίο προκειμένου να επιβιώσει θα ήταν απόλυτα εξαρτημένο από τη Δύση.
Σχέσεις με τη Ρωσία
Οι Κούρδοι διατηρούν σχέσεις με τη Ρωσία αρκετές δεκαετίες καθώς οι μαρξιστικές ιδεολογικές καταβολές του PKK του εξασφάλιζαν προνομιακή σχέση με τη Σοβιετική Ένωση. Στο σήμερα, η Μόσχα έχει παράσχει πολύτιμη διπλωματική και στρατιωτική υποστήριξη στη Rojava. Στην τρίτη διάσκεψη της Γενεύης για την ειρήνευση στη Συρία, μόνο η Ρωσία ζήτησε να παρευρεθούν και οι Κούρδοι στις συζητήσεις, γεγονός που αν συνέβαινε (απετράπη από την άρνηση της Τουρκίας) θα παρείχε στους Κούρδους σημαντική νομιμοποίηση στο αίτημα τους για αυτονομία στη μεταπολεμική Συρία.
Το Μάη του 2016 το Κρεμλίνο δημοσίευσε πρόταση νέου συντάγματος για τη Συρία, στο οποίο προβλέπεται η παροχή αυξημένης ελευθερίας και αυτονομίας σε εθνικές μειονότητες που ζουν εντός Συρίας, ενώ το Φεβρουάριο του ίδιου έτους, οι Κούρδοι της Συρίας ιδρύουν στη Μόσχα με κάθε επισημότητα γραφείο αντιπροσωπείας της Rojava.
Στο πεδίο της μάχης τέλος, σύμφωνα με αντιπρόσωπο του YPG, την άνοιξη του 2017 η Μόσχα ξεκίνησε την δημιουργία στρατιωτικής εγκατάστασης στο καντόνι του Afrin στη Rojava και συγκεκριμένα στο χωριό Qatmah. H είδηση υποβαθμίστηκε από το ρωσικό υπουργείο άμυνας, που δήλωσε ότι πρόκειται απλώς για ορισμένες μονάδες επίβλεψης της εκεχειρίας.
Αυτά είναι μόνο κάποια από τα δεδομένα που δείχνουν ότι, για τη Ρωσία, το μέλλον της Συρίας περιλαμβάνει αναβαθμισμένο ρόλο για τους Κούρδους. Σύμφωνα με Ρώσους αναλυτές, η Μόσχα έχει δύο αναγνώσεις για την υπόθεση των Κούρδων:
Η πρώτη θεωρεί αναπόφευκτη τη δημιουργία Κουρδικού κράτους στο εγγύς μέλλον, καθώς και έναν συνολικότερο ριζικό μετασχηματισμό του status quo στη Μέση Ανατολή και άρα η Ρωσία θα πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο των εξελίξεων και να εξισορροπήσει την αυξανόμενη επιρροή που έχουν οι ΗΠΑ στους Κούρδους
Σύμφωνα με τη δεύτερη ανάγνωση, ένας δραστικός κατακερματισμός στην περιοχή θα επιφέρει απρόβλεπτες επιπτώσεις, ικανές να στραφούν εις βάρος εξωτερικών δυνάμεων που εμπλέκονται, όπως η Ρωσία. Όσοι συνηγορούν στη συγκεκριμένη άποψη προτείνουν η Ρωσία να προωθήσει τη συμβιβαστική προοπτική της αυτονομίας των Κούρδων αντί της ανεξαρτησίας, ώστε η Μόσχα να διατηρήσει τη διπλωματική ισορροπία μεταξύ των κεντρικών κυβερνήσεων αλλά και των μειονοτήτων.
Εξάλλου, το Κρεμλίνο έχει προσφάτως αναπτύξει δεσμούς με την Τουρκία και το ζητούμενο για τους Ρώσους είναι να βρει τη χρυσή τομή μεταξύ Κούρδων και Τούρκων καθώς θεωρεί χρήσιμη για το μέλλον τη συνεργασία και με τις δύο πλευρές. Οι Κούρδοι για τη Ρωσία είναι ένα χαρτί στην τράπουλα που δε βιάζονται να ανοίξουν ειδικά, τη στιγμή που ανακάμπτουν οι σχέσεις με τη Τουρκία. Γι αυτό κράτα μία πιο διακριτική στάση.
Ιράν
Οι σχέσεις των Κούρδων με το Ιράν, είναι σχετικά διττές. Αφενός η Τεχεράνη είναι αρνητική στην ανεξαρτητοποίηση των Κούρδων σε Ιράκ και Συρία, αφού όπως επισημάνθηκε προηγουμένως, ανησυχεί ότι ένα μελλοντικό ανεξάρτητο κουρδικό κράτος μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τη Δύση ως βάση εναντίον του Ιράν. Σχετικά με το Δημοψήφισμα ανεξαρτητοποίησης του Κουρδιστάν ο πρόεδρος της χώρας Ρουχάνι, το χαρακτήρισε «μη αποδεκτό», συμπληρώνοντας ότι η γεωγραφική μεταβολή και η διχοτόμηση του Ιράκ δε συμφέρει καμία χώρα στην περιοχή.
Αφετέρου το Ιράν διατηρεί παραδοσιακά καλές σχέσεις με τους αντάρτες του κουρδικού PKK, που είναι χρήσιμοι για την Τεχεράνη στον ανταγωνισμό της με την Άγκυρα, ενώ εσχάτως η χώρα της Περσίας έχει ομαλοποιήσει τις σχέσεις της με τους Κούρδους που ζουν εντός της.
Επιπλέον, αποτελεί στρατηγικό στόχο του Ιράν η πρόσβαση στη Μεσόγειο, μέσω της οδικής σύνδεσης της Τεχεράνης με το συριακό λιμάνι της Λατάκια. Ο διάδρομος περνάει μέσα από μεγάλες πόλεις ελεγχόμενες από Κούρδους, όπως είναι το Κομπάνι και το Καμισλί στη βόρεια Συρία και το Σιντζάρ στο ιρακινό Κουρδιστάν. Συνεπώς, ορθολογικά σκεπτόμενη η Τεχεράνη, είναι αναγκασμένη να προνοήσει για τη σταθερότητα και την εύνοια των Κούρδων, καθώς μια επιθετική στάση απέναντι τους θα τους έστρεφε πλήρως στο αμερικανικό στρατόπεδο.
Εν κατακλείδι, αυτό που πρέπει να έχουμε υπόψη αναφορικά τις δύο μεγάλες δυνάμεις που εμπλέκονται στον πόλεμο της Συρίας, τις ΗΠΑ και τη Ρωσία, είναι ότι η στάση τους απέναντι στους Κούρδους ορίζεται σε συνάρτηση με την ισορροπία στις σχέσεις τους με το Ιράν και την Τουρκία, κάτι που σημαίνει ότι, όσο κι αν υποστηρίζουν (ή χρησιμοποιούν) τους Κούρδους, δεν πρόκειται να παραχωρήσουν λευκή επιταγή στα αιτήματα της Rojava και του ιρακινού Κουρδιστάν.
Επίσης ένα σαφές κίνητρο της υποστήριξης των ΗΠΑ στους Κούρδους είναι και το ιδιαίτερα πλούσιο σε πετρέλαιο υπέδαφος των περιοχών που ελέγχουν οι τελευταίοι, συνεπώς ένα σταθερό, συμμαχικό, αν όχι εξαρτημένο Κουρδιστάν, αποτελεί σίγουρα δέλεαρ για την Ουάσιγκτον και τους αμερικανικούς πετρελαϊκούς κολοσσούς.
Τέλος, σύμφωνα με τις διδαχές της ιστορίας, σε παγκόσμιους η περιφερειακούς πολέμους που συμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα πολλά κράτη, για τις δυνάμεις που μειονεκτούν σε ισχύ όπως οι Κούρδοι, η συμμετοχή σε συμμαχίες και συνασπισμούς κρατών είναι επιβεβλημένη και η σωστή επιλογή στρατοπέδου καθοριστική. Είναι Είναι βασικός παράγοντας για το αν μια μικρότερη δύναμη θα έχει οφέλη (ή απώλειες) στο μεταπολεμικό σκηνικό. Ας θυμηθούμε εξάλλου και το παράδειγμα της Ελλάδας, που με την ένταξη της στις νικήτριες συμμαχίες σε Βαλκανικούς και Παγκόσμιους πολέμους κατάφερε να εξασφαλίσει πολλά νέα εδάφη.
Θωμάς Ρούτσης
