The Matrix ή το Mοντέλο

Ταυτόχρονα με την εξάπλωση του κορονοϊού άρχισε ή ακόμη και προηγήθηκε η συρρίκνωση της οικονομίας. Πρώτο κρούσμα η ταξιδιωτική βιομηχανία.

Απέχοντας ελάχιστα από την προηγούμενη, μια νέα κρίση, δείχνει πόσο τρωτό είναι το ισχύον  οικονομικό μοντέλο. Βασίζεται υπερβολικά στην κυκλοφορία του χρήματος αντί για την παραγωγή. Αυτή η εξάρτηση δεν είναι υγιής, εφόσον η παραμικρή ρωγμή, μπορεί δυνητικά να αποσταθεροποιήσει όλο το οικοδόμημα. Και πάντα τα θύματα θα είναι όσοι έχουν λίγα, γιατί ναι, τελείως απλουστευτικά, τα λίγα εξαντλούνται πιο γρήγορα από τα πολλά…

Τα θύματα του “μοντέλου”, την ίδια στιγμή είναι και οι προστάτες, οι λειτουργοί του. Κι όσο το μοντέλο εξαρτάται από την κυκλοφορία, εμείς είμαστε οι κυκλοφορητές, ή τα “γρανάζια του συστήματος” όπως θα έλεγαν γραφικά (και απόλυτα εύστοχα) οι φίλοι του Μαρξισμού.

Ο αντίλογος λέει ότι παρολαυτά έχουμε ένα σχετικά καλό επίπεδο ζωής και ευημερίας. Σωστά. Η μισή αλήθεια όμως. Γιατί η δική μας ευημερία, στον δυτικό κόσμο, αντικειμενικά και αποδείξιμα πατάει επάνω στην υφαρπαγή του πλούτου και της φτηνής εργασίας του μη δυτικού κόσμου, που είναι και η πλειοψηφία.

Ένα παράδειγμα σε απλή γλώσσα:

Ένας δυτικός φοράει ποιοτικά Nike παπούτσια μόνο με 30 δολάρια ή ευρώ γιατί ο Αφρικανός-Κινέζος-Ασιάτης πληρώνεται 1 δολάριο τη μέρα για να φτιάξει το παπούτσι του δυτικού. Φυσικά τα 29 δολάρια της διαφοράς τα καρπώνεται το μεγάλο αφεντικό (ένα μέρος χάνεται σε φόρους, μεταφορές κτλ) που σημαίνει ότι και εμείς οι “κυκλοφορητές” του χρήματος και οι Αφρικανοί εργάτες εργαζόμαστε (=ζούμε)  για αυτούς που καρπώνονται τα 29.

Κι όταν προκύψει μια χρηματιστηριακή, φυσική δόνηση στο μοντέλο, το κόστος το επωμίζονται κυρίως όλοι οι υπόλοιποι, όχι όσοι καρπώνονται τα 29. Αυτοί έχουν συσσωρεύσει ήδη.

Αλήθεια, θα απαντήσουν ποτέ οι σύγχρονοι φιλελεύθεροι για αυτή την υπερσυσσώρευση πλούτου, την ανίατη ασθένεια του καπιταλισμού, που οι πρώτοι θεωρητικοί του φιλελευθερισμού ευελπιστούσαν ότι ένα μακρύ χέρι θα τη ρυθμίζει;

Αποριών συνέχεια:

Με την ομοψυχία και την ατομική-συλλογική ευθύνη, τα ατελείωτα lockdown, την άνευ όρων παραχώρηση των ατομικών ελευθεριών, το γονάτισμα της πραγματικής οικονομίας, τον ιό θα τον γλιτώσουμε. Έναν ιό που σκοτώνει Χ αριθμό ανθρώπων.

Για τον υποσιτισμό, ή αλλιώς τον θάνατο από πείνα (έχουν σημασία οι λέξεις), που ευθύνεται για πολλαπλάσιο αριθμό θυμάτων, προβλέπεται κάποια λύση; Συλλογική, δομική γιατί με εθελοντισμούς και αγαθοεργίες ένας σώζεται πέντε πεθαίνουν.

Κι αν ο κορονοϊός είναι μια δοκιμασία που ήρθε από φυσικά αίτια, ο υποσιτισμός προκαλείται ξεκάθαρα από αιτίες, αποφάσεις και πολιτικές του ανθρώπου και του “μοντέλου”.

 

Λαϊκισμός ή πραγματικά δεδομένα;

 

Θάνατοι από κορονοϊό VS  θάνατοι από υποσιτισμό. Το πεταμένο φαγητό και η υπερσυσσώρευση του παγκόσμιου πλούτου σε αριθμούς:

• Τον Απρίλη καταγράφηκαν περίπου 10.000 θάνατοι κατά μέσο όρο την ημέρα από κορονοϊό παγκοσμίως. Την ίδια στιγμή, σύμφωνα με έρευνα του Αφρικανικού φόρουμ για την Πολιτική και τα Παιδιά (ACPF), πεθαίνουν από στέρηση τροφής 10.000  παιδιά την ημέρα (1 θάνατος ανά 3 δευτερόλεπτα), στην Αφρική μόνο. Η θέση του Φόρουμ για την αιτία και τη λύση του προβλήματος είναι ότι πρόκειται για ζήτημα πολιτικής απόφασης. Συμφωνούμε με το Αφρικανικό Φόρουμ και επαυξάνουμε:
• 821 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο –ένας στους εννέα– κοιμούνται με άδειο στομάχι.  Ο αριθμός, που από το 2014 σημειώνει αύξηση, με βάση την ισχύουσα τάση το 2030 θα φτάσει τα 840 εκ. Τα στατιστικά του υποσιτισμού και ο χάρτης με τη γεωγραφική κατανομή που ακολουθεί προέρχονται από το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Σίτισης, του ΟΗΕ[1].

• Η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων που υποφέρουν από την πείνα στον κόσμο κατοικεί σε αναπτυσσόμενες χώρες: Η Αφρική αντιμετωπίζει το μεγαλύτερο πρόβλημα με σχεδόν το 21% του πληθυσμού της να υποσιτίζεται, 11,4%  στην Ασία και  6,1% στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική.
• Όλα αυτά, σε έναν κόσμο που παράγει αρκετό φαγητό για όλους. Ξανά από έρευνα του ΟΗΕ προέκυψε ότι το 2019 κατέληξαν στα σκουπίδια 931 εκατομμύρια τόνοι τροφίμων που αντιστοιχεί στο 17% της συνολικής ποσότητας τροφίμων που παράγονται παγκοσμίως και διατίθενται στους καταναλωτές[2].

Την εικόνα των αντιθέσεων και της ανισότητας του κόσμου που ζούμε συμπληρώνει η σταθερά αυξανόμενη συσσώρευση του παγκόσμιου πλούτου στα χέρια λίγων. Πολύ λίγων για την ακρίβεια:

• Το πλουσιότερο 10% παγκοσμίως κατέχει το 84% των καθαρών χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων το 2019[3].
• Ειδικότερα, το 1%  κατέχει σχεδόν το 44%. Ο συνολικός πλούτος αυτού του περιβόητου 1%, έχει τετραπλασιαστεί την τελευταία εικοσαετία, από 39,6 $ τρισ. το 2000 στα 158,3 $ τρισ. το 2019[4].
• Το 55% του ενήλικου πληθυσμού του πλανήτη -σχεδόν τρία δισεκατομμύρια άνθρωποι- κατέχει μόνο το 1,8% του παγκόσμιου πλούτου[5].
• Αθροίζοντας τα παγκόσμια φορολογικά έσοδα,  μόνο το 4% προκύπτει από τη φορολόγηση του μεγάλου πλούτου, τη στιγμή που σε ορισμένα κράτη το φτωχότερο 10% του πληθυσμού πληρώνει περισσότερους φόρους αναλογικά με το εισόδημα του απ’ ό,τι το πλουσιότερο 10%[6].

Με τον διάσημο πρόλογο “Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη” ξεκινούν το μανιφέστο τους ο Μαρξ και ο Ένγκελς το 1848.

“Αν δεν προσέξουμε, τα φαντάσματα από τα τέλη του 19ου αιώνα θα έρθουν και θα μας στοιχειώσουν στον 21ο αιώνα” προειδοποίησε ως επικεφαλής του ΔΝΤ η Κριστίν Λαγκάρντ για την διεύρυνση της ανισότητας.

Μήπως έχει έρθει ο καιρός να αμφισβητηθεί εκ νέου το μοντέλο στο σύνολό του;

 

Θωμάς Ρούτσης

 

---

[1] https://www.wfp.org/publications/hunger-map-2020

[2] Στοιχεία από την  πρόσφατη έκθεση «Food Waste Index Report 2021» του Προγράμματος Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών (UNEP) https://www.unep.org/resources/report/unep-food-waste-index-report-2021

[3] https://www.allianz.com/en/economic_research.html.

[4] Από την ίδια πηγή

[5] Από την ετήσια έκθεση Global Wealth 2019 του Ινστιτούτου Ερευνών της ελβετικής τράπεζας Credit Suisse.

[6] Από την ίδια πηγή