Σε μια έρευνα-αποθέωση της δημοσιογραφίας ο Guardian φωτίζει τη σκοτεινή πραγματικότητα της παιδικής εργασίας στη βιομηχανια καπνού, δίνοντας το κίνητρο και τα επιχειρήματα σε ακτιβιστές δικηγόρους να φέρουν το ζήτημα στη δικαιοσύνη.
Σε μια υπόθεση ορόσημο στα δικαστικά χρονικά, δικηγόροι της Leigh Day, μιας βρετανικής νομικής ομάδας που ειδικεύεται στη μάχη για τα ανθρωπίνα δικαιωμάτα, κινούνται νομικά εναντίον της British American Tobacco, διεκδικωντας αύξηση των μισθών για τις οικογένειες των καπνοπαραγωγων στο Μαλάουι, βελτίωση στη συνθήκες που δουλεύουν και μέτρα πάταξης της παιδικής εργασίας.
Οι αμοιβές της φτώχειας και τα υπερκέρδη των εταιρειών
Το μέσο εισόδημα ενός μισθωτή καλλιεργητή στην Kasungu του Μαλάουι το 2017 ήταν περίπου 300€ για 10 μήνες εργασίας. Κάθε κιλό καπνού υπολογίζεται ότι αρκεί για παραχθούν 1.200 τσιγάρα, με τους αγρότες να κερδίζουν μόλις 0,27€ ανά κιλό. Τα κέρδη της British American Tobacco για το 2018 ήταν €10,8 δις. Η ΒΑΤ που κατέστη η μεγαλύτερη εταιρεία καπνού παγκοσμίως μετά την εξαγορά της Reynolds American για €49 δις, μαζί με τη Philip Morris International που φτιάχνει το Marlboro, την Altria, τη Japan Tobacco International και την Britain’s Imperial Brands, συνδυαστικά είχαν προ φόρων κέρδη ύψους σχεδόν €24δις για το ίδιο έτος. Είναι προφανές ότι οι κολοσσοί της καπνοβιομηχανίας δεν θα ήταν σε θέση να έχουν αυτά τα υπέρογκα κέρδη χωρίς την εκμετάλλευση της φτηνής εργασίας.
Η δικηγορική ομάδα ζητά αποζημίωση για περισσότερα από 350 εργαζόμενα παιδιά και τους γονείς τους στο ανώτατο δικαστήριο του Λονδίνου, κατηγορώντας τη βρετανική εταιρεία κολοσσό για «αδικαιολόγητο πλουτισμό». Η BAT από την πλευρά της ισχυρίζεται ότι προτρέπει τους αγρότες να μην χρησιμοποιούν τα παιδιά τους ως αμισθί εργαζόμενους, ωστόσο οι δικηγόροι απαντούν ότι οι οικογένειες δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά την εργασία στα χωράφια, λόγω της προκλητικά χαμηλής αμοιβής που λαμβάνουν για την παραγωγή και συγκομιδή του καπνού.
Η υπόθεση – ενδεχομένως μία από τις μεγαλύτερες που έχουν φέρει ποτέ δικηγόροι αναφορικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα – θα μπορούσε να βελτιώσει τις ζωές παιδιών, που εργάζονται από πολύ μικρά για να επιβιώσουν, όχι μόνο στον καπνό αλλά και σε άλλες βιομηχανίες όπως η ένδυση.
Ο έτερος άξονας της αγωγής είναι ότι στην καπνοκαλλιέργεια απασχολούνται παιδιά ηλικίας ακόμη και τριών ετών, και μάλιστα στη φάση της συγκομιδής, μια διαδικασία ιδιαίτερα επικίνδυνη για την υγεία. Τα παιδιά είναι ευάλωτα στις επιπτώσεις των τοξικών παρασιτοκτόνων, των λιπασμάτων και της ασθένειας του πράσινου καπνού, λόγω της απορροφησης νικοτίνης από τους πόρους του δέρματος κατά την επεξεργασία των φύλλων. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν δυσκολίες στην αναπνοή, κράμπες και έμετο. Επιπλέον, η δυνατότητα των παιδιών να πάνε στο σχολείο περιορίζεται δραματικά, ειδικά στην περίοδο της συγκομιδής, που οι σχολικές αίθουσες είναι άδειες.
Μονόδρομος η παιδική εργασία
Οι οικογένειες των καπνό-καλλιεργητών δεν βλέπουν άλλη επιλογή παρά να χρησιμοποιούν τα παιδιά τους στα χωράφια σαν εργατικά χέρια δίχως κόστος. Πολλοί είναι χρεωμένοι στους γαιοκτήμονες και αναγκασμένοι να συνεχίζουν από τη μια σεζόν στην επόμενη, όντας παγιδευμένοι σε έναν φαύλο κύκλο εκμετάλλευσης. Οι εταιρείες υποστηρίζουν ότι προνοούν για την αποτροπή της παιδικής εργασίας από τα χωράφια, με την πραγματικότητα όμως να τους διαψεύδει, καθώς ο αριθμός των ανηλίκων που εργάζονται στην καλλιέργεια καπνού συνεχώς αυξάνεται σε Αφρική και Ασία.
Video: Οι συνέπειες για τα παιδιά είναι καθοριστικές."Ήθελα να γίνω
νοσοκόμα"δηλώνει η 14χρονη Tiyamike Phiri στο Μαλάουι, που περνάει τις
ημέρες της ξεχορταριάζοντας με ένα τσαπί κάτω από τον καυτό ήλιο.
«Δεν έχουν ληφθεί αποτελεσματικά μέτρα για την αναστροφή αυτού του σεναρίου», δήλωσε η κ. Vera Da Costa e Silva, επικεφαλής της γραμματείας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, που ασχολείται με τον έλεγχο του καπνού, ένα όργανο με κρίσιμο ρόλο καθώς τίθεται αντιμέτωπο με μια βιομηχανία που σκοτώνει περισσότερους από 7 εκατομμύρια ανθρώπους το χρόνο . «Αυτό που συμβαίνει είναι ότι η καλλιέργεια καπνού παράγει μεγάλα κέρδη για τη βιομηχανία, αλλά στους ίδιους τους καλλιεργητές αποδίδει πολύ χαμηλά εισοδήματα»
Σύμφωνα με το Διεθνή Οργανισμό Εργασίας του ΟΗΕ (ILO), περίπου 1,3 εκατομμύρια παιδιά εργάζονταν το 2011 στην παραγωγή του καπνού, ωστόσο από τότε οι αριθμοί αυξάνονται λόγω της μετατοπισης της καλλιέργειας καπνού από πιο πλούσιες χώρες σε φτωχότερες. Μειώθηκε μεταξύ του 2000 και 2013 στην Τουρκία, τη Βραζιλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά αυξήθηκε σε χώρες όπως η Αργεντινή, η Ινδία και η Ζιμπάμπουε. Μάλιστα στις πιο υπανάπτυκτες χώρες ο ILO εκτιμά ότι η παιδική εργασία στον καπνό οργιάζει. Με βάση την έρευνα του Guardian προκύπτουν τα εξής:
Μαλάουι: Οι γονείς – όμηροι της ακραίας φτώχειας- παίρνουν τα παιδιά από το σχολείο για να δουλέψουν στο σκάψιμο των χωραφιών και τον θερισμό των φύλλων καπνού. Ορισμένες οικογένειες που ζουν σε πρόχειρες καλύβες από άχυρο, μένουν απλήρωτες έως και 10 μήνες έως ότου πωληθεί η ετήσια συγκομιδή. Τα βγάζουν πέρα με ένα κουβά καλαμπόκι την εβδομάδα, την οποία ξεπληρώνουν στους γεωκτήμονες με επιπλέον εργασία στο χωράφι.
Μεξικό: Το ρεπορτάζ του Guardian εντόπισε παιδιά να εργάζονται σε επτά από τις δέκα φυτείες που επισκέφθηκε την περιοχή Nayarit, παρά τις προσπάθειες κυβέρνησης και καπνοβιομηχανίας να περιορίσουν το πρόβλημα και να κρατήσουν τα παιδιά στο σχολείο.
Στην Ινδονησία: Ο Guardian επισκέφθηκε τις κοινότητες καπνεργατών στο Lombok, όπου μίλησε με εργαζομενα παιδιά, συμπεριλαμβανομένης μιας 14χρονης, η οποία μίλησε για τα προβλήματα υγείας στους πνεύμονες τα οποία η οικογένειά της αποδίδει στην εργασία στα χωράφια.
Το Υπουργείο Εργασίας των ΗΠΑ απαριθμεί 16 χώρες όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι τα παιδιά εργάζονται στον καπνό. Το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, έχει καταγράψει το φαινόμενο στο Μπαγκλαντές, το Καζακστάν, την Ινδονησία, τη Βραζιλία και πρόσφατα τη Ζιμπάμπουε.
Οι εταιρείες καπνού BAT και JTI υποστηρίζουν ότι η ελαφριά εργασία σε τομείς που δεν επηρεάζουν την υγεία ή την εκπαίδευση είναι αποδεκτή για άτομα ηλικίας 13-15 ετών. Οι εκστρατείες ενάντια στην εκμετάλλευση της παιδικης εργασίας ωστόσο, θεωρούν ότι ανήλικα άτομα κάτω των 18 δεν πρέπει να έχουν καμία επαφή με τον καπνό στη διαδικασία της παραγωγής του.
Αγρότες σε ομηρία
Οι αγρότες που νοικιάζουν γη βρίσκονται στον πυθμένα της παραγωγικής αλυσίδας στην καπνοβιομηχανία. Αρχικά, συμφωνούν να εργάζονται για ένα χρόνο για αυτόν που τους παραχωρεί τη γη. Στη συνέχεια οι αγρότες υπογράφουν σύμβαση με μια από τις εταιρείες που αγοράζουν τα φύλλα καπνού, που είναι η Alliance One, η Universal (στο Μαλάουι γνωστή ως Limbe Leaf) ή η Japan Tobacco International (JTI). Οι συγκεκριμένες εταιρείες ισχυρίζονται ότι ζητάνε από τους καλλιεργητές να μην απασχολούν τα παιδιά τους. Η Alliance One δήλωσε ότι η κατάργηση της παιδικής εργασίας είναι «κορυφαία προτεραιότητα» και η Universal ότι είναι αποφασισμένη να καταπολεμήσει το φαινόμενο.
Με βαση τα διεθνή πρότυπα εργασίας, τα παιδιά κάτω των 18 ετών πρέπει να κρατούνται μακρυά αό επικίνδυνες εργασίες. Σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ILO λινκ), 152 εκατομμύρια παιδιά παγκοσμίως εξακολουθούν να εργάζονται παράτυπα. Η συντριπτική πλειοψηφία, 108 εκατομμύρια (71%), εργάζονται στον γεωργικό τομέα, συμπεριλαμβανομένης της καπνοκαλλιέργειας.
Οι εταιρείες που αγοράζουν τον καπνό, εκτελούν τις παραγγελίες των μεγάλων κατασκευαστών τσιγάρων – British American Tobacco, Philip Morris και Japan Tobacco. Με αυτό το τρικ, που θυμίζει την πατέντα των εργολαβιών, η ΒΑΤ, όπως και οι άλλες μεγάλες εταιρείες καπνού, διατηρούνται σε απόσταση από τους αγρότες, μειώνοντας έτσι τη νομική αλλά και ηθική ευθύνη για τις απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες και αμοιβές. Οι δικηγόροι της Leigh Day ωστόσο, θα προσπαθήσουν να αποδείξουν ότι η ευθύνη για το εργασιακο καθεστώς των καπνοπαραγωγών στο Μαλάουι βαραίνει τελικά τη ΒΑΤ, καθώς αυτή είναι που καθορίζει την τιμή που θα πληρώσει για τα φύλλα καπνού.
Στα πλαίσια της εταιρικής ευθύνης οι μεγάλες καπνοβιομηχανίες διατείνονται ότι ελέγχουν την παιδική εργασία κι ότι ως αντίμετρο φτιάχνουν πηγάδια και σχολεία. Ωστόσο ο Marty Otanez, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο στο Ντένβερ, ένας ανθρωπολόγος που ερευνά την καλλιέργεια καπνού στο Μαλάουι εδώ και πολλά χρόνια, θεωρεί ότι τα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας «προωθούν την καλή θέληση εκ μέρους των καπνοβιομηχανιών για την αντιμετώπιση ορισμένων προβλημάτων, αλλά αποφεύγουν τα κρίσιμα ζητήματα της τιμής αγοράς των φύλλων καπνού, του βιοτικού επιπέδου των αγροτών και των κερδών (των καπνοβιομηχανιών)».
Τέλος, μεγάλη ευθύνη βαραίνει και τις τοπικές κυβερνήσεις, οι οποίες εν γνώσει τους ανέχονται αυτό το καθεστώς προκειμένου να προσελκύουν ξένες επενδύσεις και να εισπράττουν τα φορολογικά έσοδα από τον καπνό. Πλούτος για λίγους, φτώχεια για τους πολλούς, με μια λέξη καπιταλισμός.
