Η εμπλοκή των μεγάλων δυνάμεων στον ισπανικό εμφύλιο

Για πολλούς ιστορικούς ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος την τριετία 1936-1939  ανάμεσα στη Δημοκρατική κυβέρνηση και τους πραξικοπηματίες εθνικιστές λειτούργησε ως πρελούδιο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Το πολιτικό διακύβευμα των δύο αντιμαχόμενων πλευρών αντανακλούσε το αναδυόμενο παγκόσμιο κλίμα ιδεολογικής διαμάχης της εποχής. Για την αριστερά στην Ισπανία, η σύγκρουση ήταν αναγκαία για την προάσπιση της Δημοκρατίας και την παρεμπόδιση της εξάπλωση του φασισμού. Για τη δεξιά, τους καθολικούς και τους εθνικιστές, ήταν ο δρόμος να σταματήσουν την επέκταση του κομμουνισμού. Υπό το πρίσμα αυτό, ο εμφύλιος στην Ισπανία είχε χαρακτήρα ταξικού πολέμου, θρησκευτικού, μάχης ανάμεσα στη Δημοκρατία και τη Δικτατορία και εν τέλει, σύγκρουση του φασισμού με τον κομμουνισμό.

Επιπλέον, η αποτυχημένη απόπειρα  πραξικοπήματος των εθνικιστών να με στόχο την ανατροπή της εκλεγμένης κυβέρνησης των Δημοκρατικών αλλά και η αδυναμία των τελευταίων να το καταστείλουν προδίκαζε το ξεκίνημα μιας μακροχρόνιας σύγκρουσης. Η ανάγκη των δύο αντιπάλων να εξοπλιστούν για για έναν πόλεμο διάρκειας τις ώθησε να στραφούν για βοήθεια στο εξωτερικό. Η εξέλιξη αυτή ενέπλεξε τις μεγάλες δυνάμεις σε έναν εμφύλιο πόλεμο διεθνών διαστάσεων, αναδεικνύοντας έτσι τη δυναμική των υπό διαμόρφωση συμμαχιών.

Πριν περάσουμε όμως στην εμπλοκή των ξένων δυνάμεων, έχει ενδιαφέρον να παραθέσουμε προηγουμένως την ταυτότητα των δύο αντιπάλων.

Ταυτότητα Δημοκρατικών και Εθνικιστών 

Η πόλωση στην ισπανική κοινωνία πριν το ξέσπασμα του εμφυλίου είχε φτάσει σε ακραία επίπεδα. Ο δημοκρατικός κόσμος έβλεπε τον πόλεμο σαν σύγκρουση ανάμεσα στην τυραννία και την ελευθερία ενώ οι υποστηρικτές των εθνικιστών σαν ορδές κομμουνιστών και αναρχικών εναντίον του χριστιανικού πολιτισμού.[1]

Το πολιτικό φάσμα των κομμάτων και όσων στήριζαν τη Δημοκρατία ήταν ευρύ. Συμπεριλάμβανε από μετριοπαθείς κεντρώους φιλελεύθερους μέχρι αναρχικούς, που παρά τις διαφορές μεταξύ τους αλλά και με την κυβέρνηση, σχημάτισαν μια πολυσυλλεκτική συμμαχία σαν απάντηση στο στρατιωτικό πραξικόπημα. Οι Δημοκρατικοί αποκαλούνταν επίσης “πιστοί”(στην κυβέρνηση), “Λαϊκό Μέτωπο” και “οι Κόκκινοι” από τους συντηρητικούς. Η κοινωνική τους βάση ήταν επί το πλείστον κοσμική και αστική. Περιλάμβανε ωστόσο, και χωρικούς που δεν διέθεταν δική τους γη, ενώ είχαν ιδιαίτερα έντονη απήχηση στην εργατική τάξη στα εκβιομηχανισμένα αστικά κέντρα, όπως η Καταλονία, η Αστούριας και το Μπιλμπάο. Τέλος, με το δημοκρατικό μέτωπο συντάχθηκαν και οι εθνικιστές Βάσκοι και Καταλανοί με αυτονομιστικές τάσεις, οι αριστεροί πιο δυναμικά και οι συντηρητικοί πιο διστακτικά.

Από την άλλη πλευρά, οι εθνικιστές, όταν συνειδητοποίησαν ότι δεν μπορούν να ανατρέψουν πολιτικά την εκλεγμένη αριστερή κυβέρνηση, είδαν ως μονόδρομο το στρατιωτικό πραξικόπημα. Ηγέτης τους αναδείχτηκε σταδιακά ο στρατηγός Φρανσίσκο Φράνκο, ο οποίος παρέμεινε στην εξουσία μέχρι τον θάνατο του το 1975. Η παράταξη των εθνικιστών που αποκαλούνταν επίσης  “πραξικοπηματίες”, “Φρανκιστές” ή “φασίστες” από τους αντιπάλους, είχαν ως συνεκτικό στοιχείο μεταξύ τους τις αντικομουνιστικές τους διαθέσεις. Αποτελούνταν από φιλομοναρχιστές, εθνικιστές, την φασιστική Φάλαγγα και συντηρητικούς φιλελεύθερους. Υποστηρίζονταν από το σύνολο σχεδόν της Καθολικής εκκλησίας της Ισπανίας, μεγάλο τμήμα του στρατού, την πλειοψηφία των μεγάλων γαιοκτημόνων και των επιχειρηματιών. Το κοινωνικό και ταξικό υπόβαθρο των οπαδών των πραξικοπηματιών ήταν συντηρητικό, πιο εύπορο, με προέλευση από τη μεσαία και αστική τάξη και είχε έντονα θρησκευτικά αισθήματα.

Συμφωνία μη Επέμβασης 

Δημοκράτες και εθνικιστές στήριζαν πολλά  στη δυνητική βοήθεια των ισχυρών κρατών, με τα οποία διατηρούσαν φιλικές σχέσεις. Όταν άρχισε να διαφαίνεται το αναπόφευκτο της ένοπλης σύρραξης, οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής αντιμετώπισαν το δίλημμα της στάσης που θα τηρούσαν απέναντι στις δύο αντιμαχόμενες πλευρές. Ως λύση στο πρόβλημα,η  Γαλλία και η Βρετανία πρότειναν τη Συμφωνία μη Επέμβασης που θα δέσμευε τις συμβαλλόμενες χώρες να μην εμπλακούν στον ισπανικό εμφύλιο. Συνολικά 27 κράτη συμφώνησαν, μεταξύ των οποίων  η Γερμανία, η Ιταλία και η Σοβιετική Ένωση.

Αν και κάθε χώρα είχε τα δικά της στρατηγικά κίνητρα, η ιδέα της “μη επέμβασης” εμπνεόταν από την αποτυχημένη “πολιτική κατευνασμού” απέναντι στη ναζιστική Γερμανία και είχε ως διακηρυγμένο στόχο να αποτρέψει έναν πόλεμο δι αντιπροσώπων να κλιμακωθεί σε μια γενικευμένη ευρωπαϊκή σύγκρουση. Εκ του αποτελέσματος, το οποίο δεν άργησε να φανεί, εξίσου αποτυχημένη αποδείχτηκε και η συγκεκριμένη διπλωματική πρωτοβουλία, η οποία μάλιστα, σύμφωνα με ορισμένες ιστορικές αναλύσεις, τελικά ευνόησε τους εθνικιστές. Γερμανία, Ιταλία, Σοβιετική Ένωση, Πορτογαλία, και ακόμη κι η ίδια η Γαλλία περιστασιακά, παραβίασαν τη συμφωνία μη Επέμβασης, μεταφέροντας συστηματικά και σε μεγάλη κλίμακα όπλα και στρατιωτικό προσωπικό στα δύο εμπόλεμα στρατόπεδα του εμφυλίου.

Μόνο δύο χώρες στήριξαν ανοιχτά την ισπανική δημοκρατική κυβέρνηση, το Μεξικό και η Σοβιετική Ένωση. Η τελευταία παρείχε σε μεγάλες ποσότητες  όπλα, πολεμοφόδια, οχήματα, προσωπικό και διπλωματική υποστήριξη. Η στάση ουδετερότητας κυβερνήσεων, όπως η Βρετανία και οι ΗΠΑ, επικρίθηκε έντονα από τους προοδευτικούς πολίτες τους. Το γεγονός αυτό προκάλεσε ένα διεθνές κύμα αλληλεγγύης και εθελοντικής συμμετοχής χιλιάδων ανθρώπων με αντιφασιστικά κίνητρα στον πόλεμο στο πλευρό των Δημοκρατικών και τον σχηματισμό των Διεθνών Ταξιαρχιών.

Σοβιετική Ένωση 

Ακολουθώντας τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι, “έσπασε” με τη σειρά του και ο Στάλιν το εμπάργκο μεταφοράς όπλων στην Ισπανία που ίσχυε βάσει του Συμφώνου μη Επέμβασης. Η Σοβιετική Ένωση ήταν ο μοναδικός πάροχος βαρέων όπλων για τους Δημοκρατικούς.

Ο σοβιετικός ηγέτης ήταν διστακτικός αρχικά να ανταποκριθεί στο αίτημα των Δημοκρατικών για ενίσχυση, λόγω του πολιτικού δόγματος του περί “σοσιαλισμού σε μια χώρα” και της ανησυχίας του για τις συνέπειες που θα είχε στη διεθνή σκηνή η επέμβαση του. Γρήγορα όμως συνειδητοποίησε, ότι η αποχή της Σοβιετικής Ένωσης θα έθιγε το κύρος της στο κομμουνιστικό κίνημα διεθνώς. Σε συνδυασμό μάλιστα με την κριτική που λάμβανε εξ’ αριστερών οδηγήθηκε σε μια ερμαφρόδιτη στάση. Έστειλε μεν βοήθεια στην ισπανική Δημοκρατία, αλλά όχι τόση που θα την καθιστούσε ικανή να κερδίσει τον πόλεμο. Ο Στάλιν θεωρούσε ότι με τη συγκεκριμένη τακτική, αφενός θα έκαμπτε την αμφισβήτηση των αριστερών κομμάτων στο εξωτερικό και αφετέρου θα απέφευγε να διαταράξει τις σχέσεις με τη Βρετανία, την οποία έβλεπε ως μελλοντικό σύμμαχο αλλά και τον Χίτλερ, την απειλή του οποίου δεν ήταν ακόμη έτοιμος να αντιμετωπίσει.

Τελικά, το πρώτο φορτίο έφτασε από την Κριμαία στην Καρθαγένη στις 4 Οκτωβρίου 1936. Το δύσκολο εγχείρημα μεταφοράς όπλων μέσω πλοίων ονομάστηκε “Επιχείρηση Χ”. Πολλά πλοία χάθηκαν στην πορεία, ενώ γενικά, η ροή στρατιωτικού υλικού από τη Ρωσία στην Ισπανία ήταν εξαιρετικά αργή. Σύμφωνα με αισιόδοξες εκτιμήσεις, η Σοβιετική Ένωση έστειλε στους Δημοκρατικούς 634 ως 896 αεροπλάνα, 331 ως 362 τανκς, 1.034 ως 1.895 κανόνια πυροβολικού, μεγάλες ποσότητες πολεμοφοδίων και 2.000 ως 3.000 στρατιωτικούς και τεχνικούς συμβούλους. Η τεχνολογία των σοβιετικών πυροβόλων ήταν ανεπαρκής και απαρχαιωμένη. Τα αεροσκάφη επίσης υστερούσαν σημαντικά έναντι των γερμανικών και ιταλικών που έλαβαν οι πραξικοπηματίες. Αντίθετα, τα σοβιετικά τανκ T-26 και BT-5, των οποίων τα βλήματα διαπερνούσαν τα γερμανικά και τα ιταλικά, αποδείχτηκαν αποτελεσματικά στο πεδίο της μάχης.

Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι σε επίπεδο κοινωνίας, ύστερα από γενικό κοινωνικό ξεσηκωμό εντός της Σοβιετικής Ένωσης, οι πολίτες της με πρωτοβουλία της Κομιντέρν συγκέντρωσαν 11,5 εκ αγγλικές λίρες για τους Δημοκρατικούς.

Η υποστήριξη της ανερχόμενης υπερδύναμης προς την κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου στην Ισπανία δεν ήταν εντελώς ανιδιοτελής, ούτε δωρεάν. Οι σοβιετικοί επιδίωξαν να έχουν αυστηρό έλεγχο επί των στρατιωτικών και πολιτικών αποφάσεων της ισπανικής δημοκρατίας μέσω των πρακτόρων και των συμβούλων διοικητών της. Για παράδειγμα, σε κάθε ισπανική στρατιωτική μονάδα τοποθετήθηκε ως σύμβουλος-επιτηρητής ένας κομισάριος αντιπρόσωπος του Στάλιν.

Στην κατεύθυνση αυτή, το ισπανικό Κομμουνιστικό Κόμμα και οι δικές του στρατιωτικές μεραρχίες ήταν απροκάλυπτα ευνοημένα, καθώς λάμβαναν το μεγαλύτερο και το ποιοτικότερο  μέρος  του σοβιετικού πολεμικού υλικού. Το γεγονός αυτό δυσκόλεψε την αποτελεσματική αξιοποίηση του κατά τη διάρκεια του πολέμου.[2]

Τέλος, η αποπληρωμή του στρατιωτικού εξοπλισμού έγινε μέσω χρυσού.  Η Ισπανία τότε διέθετε το τέταρτο μεγαλύτερο απόθεμα χρυσού παγκοσμίως, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου μεταφέρθηκε στη Μόσχα. Η αποζημίωση μάλιστα υπερκοστολογήθηκε με διάφορα λογιστικά τεχνάσματα, κυρίως με τη μετατροπή των τιμών από το ένα νόμισμα στο άλλο.

Μεξικό

Ο Πρόεδρος του Μεξικό Lazaro Cardenas έτρεφε μεγάλη συμπάθεια για την κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου στην Ισπανία. Αρνήθηκε εξ’ αρχής να υπογράψει το Σύμφωνο μη Επέμβασης, και παρά τους περιορισμένους στρατιωτικούς και οικονομικούς πόρους της χώρας του, έστειλε 20.000 τυφέκια Mauser, 20.000.000 σφαίρες, λίγα αεροσκάφη Bellanca CH-300 αμερικανικής κατασκευής και Spartan Zeus και μεγάλες ποσότητες τροφίμων.

Σημαντική ήταν η συμβολή του Μεξικό στην υποδοχή και φιλοξενία 20.000 με 25.000 Ισπανών προσφύγων, μεταξύ των οποίων ήταν αρκετοί διανοούμενοι και πολλά ορφανά παιδιά από οικογένειες Δημοκρατικών.

Το Μεξικό παρείχε επίσης σθεναρή διπλωματική υποστήριξη στη νόμιμη ισπανική κυβέρνηση, ακολουθώντας απαρέγκλιτα τη δυναμική στάση αποδοκιμασίας των επιθέσεων της φασιστικής Ιταλίας στην Αιθιοπία το 1935 και της ναζιστικής Γερμανίας το 1938 στην Αυστρία και το 1939 στην Τσεχοσλοβακία. Η στάση αυτή αποκτά μεγαλύτερη αξία, αν λάβουμε υπόψη ότι την ίδια στιγμή, οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής παρακολουθούσαν άπραγες την επέλαση των φασιστικών καθεστώτων, σπεύδοντας μάλιστα να απομονώσουν διεθνώς το Μεξικό αντί να παραδειγματιστούν από αυτό.

Γαλλία

Η Γαλλία τήρησε μια αμφίσημη πολιτική απέναντι στον ισπανικό εμφύλιο. O σοσιαλιστής πρωθυπουργός της Γαλλίας Léon Blum θεωρούσε την κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου στην Ισπανία φυσικό σύμμαχο και δεν επιθυμούσε να έχει και στα δυτικά της σύνορα μια φασιστική χώρα, δυνητικό σύμμαχο της ναζιστικής Γερμανίας. Στην αρχή του πολέμου προμήθευε με οπλισμό στους Δημοκρατικούς. Αυτό δεν άρεσε καθόλου στη Βρετανία ωστόσο, την οποία η Γαλλία θεωρούσε απαραίτητη σαν σύμμαχο στην εξισορρόπηση της ανώτερης γερμανικής ισχύος. Κατά συνέπεια, ο Μπλουμ αναγκάστηκε να διακόψει τη μεταφορά όπλων στην Ισπανία.

Ο Γάλλος πρωθυπουργός ήθελε ειλικρινά να στηρίξει, έστω και μυστικά τους Δημοκρατικούς. Υπό την πίεση όμως των αντιπάλων του στο εσωτερικό, στρατιωτικών, βιομηχάνων, εκκλησίας και κυρίως της Βρετανίας, με την οποία διατηρούσε το κρίσιμο αμυντικό σύμφωνο, αναγκάστηκε να αποσύρει οριστικά την αποστολή στρατιωτικού υλικού το Δεκέμβρη του 1936. Ένας ακόμη λόγος που η γαλλική κυβέρνηση απέφυγε τελικά να στηρίξει αποφασιστικά τη Δημοκρατική Ισπανία είναι ότι φοβόταν την εξάπλωση της εμφύλιας σύρραξης στην επίσης βαθιά διχασμένη πολιτικά Γαλλία.

Το Σύμφωνο μη Επέμβασης ήταν ιδέα της γαλλικής κυβέρνησης με τη λογική ότι έτσι θα απέτρεπε την ενίσχυση των Στασιαστών από τη Γερμανία και την Ιταλία. Γάλλοι και Βρετανοί πίστευαν ότι εάν η Γαλλία στήριζε ανοιχτά τους Δημοκρατικούς, αυτό θα ενθάρρυνε τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι να επέμβουν στον ισπανικό εμφύλιο. Τα γερμανικά και ιταλικά όπλα ήταν ανώτερα των γαλλικών. Επίσης, οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές στην Ισπανία ήταν σχεδόν ισοδύναμες. Άρα, ο Léon Blum θεώρησε ότι οι Δημοκρατικοί θα βρίσκονταν σε πλεονεκτική θέση εάν κανένα από τα δύο στρατόπεδα δεν προμηθεύονταν όπλα από το εξωτερικό[3].

“Για την ελευθερία σας και τη δική μας”. Οι Διεθνείς Ταξιαρχίες 

Εθελοντές από όλο τον κόσμο εμπνεόμενοι από ειλικρινή αντιφασιστικά κίνητρα αποφάσισαν να ταξιδέψουν στην Ισπανία και να πολεμήσουν για το Λαϊκό Μέτωπο. Τη διαδικασία της στρατολόγησης, μεταφοράς και οργάνωσης όλων αυτών των ανθρώπων ανέλαβε η Κομιντέρν (διεθνής κομμουνιστική οργάνωση), ιδρύοντας επ’ αυτού τις Διεθνείς Ταξιαρχίες (Brigadas Internacionales). Οι εκτιμήσεις για τον συνολικό αριθμό των “μπριγκαντίστας” που έφτασαν στην Ισπανία διαφέρουν, ωστόσο οι περισσότερες συγκλίνουν σε έναν αριθμό γύρω στις 40.000. Περίπου 10.000 ήταν Γάλλοι μέλη του ισχυρού γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, 5.000 από τη Γερμανία και την Αυστρία, 3.300 από την Ιταλία, 2.500 Βρετανοί. Συνολικά εθελοντές από 53 χώρες συμμετείχαν στις Διεθνείς Ταξιαρχίες, μεταξύ των οποίων οι ΗΠΑ, η Πολωνία, η Γιουγκοσλαβία, η Ελλάδα, ο Καναδάς, το Βέλγιο, η Αλβανία, η Κούβα, η Τσεχοσλοβακία, το Μεξικό, η Ουγγαρία, η Αργεντινή, η Ολλανδία. Επίσης, στις Ταξιαρχίες συμμετείχε μεγάλος αριθμός Εβραίων από πολλές χώρες.

Ως κέντρο συγκέντρωσης επελέγη το Παρίσι, υπό την επίβλεψη και οργάνωση του γαλλικού και ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Όσοι από τους ξένους εθελοντές διαφωνούσαν με τον σταλινισμό, εντάχθηκαν στις οργανώσεις των αναρχικών (CNT) και τροτσκιστών (POUM). Όσοι προέρχονταν από χώρες με αυταρχικά καθεστώτα έβλεπαν τη μάχη στην Ισπανία σαν ένα βήμα για την αποκατάσταση της δημοκρατίας ή την προώθηση της επανάστασης στις χώρες τους. Υπήρχαν επίσης πολλοί άνεργοι εργάτες ειδικά από τη Γαλλία και τη Βρετανία, αλλά και άνθρωποι που αναζητούσαν την περιπέτεια.

Η ανιδιοτέλεια των μελών των Διεθνών Ταξιαρχιών δεν αμφισβητείται: “Έβλεπαν το φασισμό ως μια διεθνή απειλή και οι ταξιαρχίες φάνηκε να διασφαλίζουν τον καλύτερο τρόπο για την καταπολέμηση του. Η Ισπανία φαινόταν ως το πεδίο μάχης που θα καθόριζε το μέλλον…μέχρι σήμερα υπάρχουν κάποιοι που υποστηρίζουν ότι μια νίκη των Δημοκρατικών θα είχε αποτρέψει το Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο.” [4]

Οι ιστορικοί αναλυτές θεωρούν ότι η συμβολή των Διεθνών Ταξιαρχιών ήταν κυρίως τονωτική για το ηθικό των Δημοκρατικών της Ισπανίας και όχι τόσο αποτελεσματική στο πεδίο της μάχης. Έχει αναγνωριστεί ωστόσο στρατιωτικά η σημασία τους στις νικηφόρες μάχες για την υπεράσπιση της Μαδρίτης.

Οι Διεθνείς Ταξιαρχίες διαλύθηκαν τον Σεπτέμβρη του 1938, πριν τη λήξη του πολέμου με απόφαση του Ισπανού πρωθυπουργού Juan Negrin υπό το ατυχές σκεπτικό, ότι με την κίνηση αυτή θα λάμβανε υποστήριξη από τις ουδέτερες χώρες, όπως η Βρετανία και η Γαλλία.

Γερμανία 

Ο  Χίτλερ παραβίασε εξ´ αρχής χωρίς ιδιαίτερες αναστολές το Σύμφωνο μη Επέμβασης στον ισπανικό εμφύλιο, Παραχώρησε μάλιστα στον Φράνκο περισσότερα από όσα του ζήτησε και ότι ποιοτικότερο διέθετε τεχνολογικά. Ενδεικτική της στάσης που θα ακολουθούσε ήταν κρίσιμη αερομεταφορά με γερμανικά αεροπλάνα της ισχυρής αφρικανικής στρατιάς των εθνικιστών από το Μαρόκο στην Σεβίλλη.

Η γερμανική λεγεώνα “Κόνδωρ”, που συνδύαζε επίγειες και αεροπορικές δυνάμεις, αποτέλεσε την αιχμή στρατιωτικά της ναζιστικής επέμβασης στον πόλεμο της Ισπανίας. Ιδιαίτερα στην εναέρια κυριαρχία, η συμβολή της ήταν καθοριστική. Περίπου 16.000 Γερμανοί πολέμησαν στο πλευρό των πραξικοπηματιών απ’ την αρχή ως το τέλος του πολέμου. Βομβαρδιστικά Junkers 52, καταδιωκτικά Heinkel 51, αντιαεροπορικά συστήματα, τανκς και άφθονα πολεμοφόδια κατέφθαναν διαρκώς στα χέρια του Φράνκο, ήδη από τον Αύγουστο του 1936. Γύρω στα $215,000,000 σε τιμές 1939 υπολογίζεται η αρωγή του Βερολίνου στους Ισπανούς εθνικιστές.

 Οι στρατηγικοί λόγοι της υποστήριξης των ναζί στον Φράνκο είναι οι εξής: Μέσω της Ισπανίας ο Χίτλερ ήθελε να αποπροσανατολίσει τους αντιπάλους του από τα σχέδια του για την κεντρική Ευρώπη. Μια φιλική για αυτόν Ισπανία θα συνιστούσε απειλή για τη Γαλλία και ανάχωμα για τους Βρετανούς στη διαδρομή τους από το Γιβραλτάρ προς τη διώρυγα του Σουέζ. Σημαντικά ήταν για τους Γερμανούς και τα ισπανικά λιμάνια στον Ατλαντικό για τα υποβρύχια τους κατά τη διάρκεια του Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Χίτλερ είδε επίσης στον ισπανικό πόλεμο μια καλή ευκαιρία να δοκιμαστούν σε πραγματικές συνθήκες οι γερμανικές τακτικές πολέμου και τα νέα όπλα, ειδικά η νεαρή τότε Luftwaffe.[5] Κίνητρο ήταν επίσης και η αποτροπή της νίκης των Δημοκρατικών που στηρίζονταν από τη Σοβιετική Ένωση και η επέκταση της επιρροής στη Δυτική Ευρώπη. [6]

Μαζί με τα στρατηγικά οφέλη και την ιδεολογική συνταύτιση, η γερμανική βοήθεια προϋπέθετε και  σημαντικά ανταλλάγματα. Οι ναζί απαίτησαν και πέτυχαν η πληρωμή να γίνει με σιδηρομεταλλεύματα αλλά και την παραχώρηση της εκμετάλλευσης των ισπανικών ορυχείων. Μετέπειτα, το 1941 στον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Φράνκο έστειλε στο πλευρό των Γερμανών την “Κυανή Μεραρχία” που αποτελείτο από 18.000 στρατιώτες και αξιωματικούς. Η μόνη προϋπόθεση ήταν η μεραρχία να πολεμήσει αποκλειστικά εναντίον των σοβιετικών και να αποφύγει οποιαδήποτε εμπλοκή με γαλλικά, βρετανικά και αμερικανικά στρατεύματα.

Ιταλία

Συνεπαρμένος από την κατάκτηση της Αιθιοπίας, ο Μπενίτο Μουσολίνι έστρεψε τις βλέψεις του στον έλεγχο της Μεσογείου. “Πρέπει να βάλουμε ένα τέλος στην κομμουνιστική απειλή στη Μεσόγειο” απάντησε ενθουσιασμένος ο Ciano, υπουργός εξωτερικών και γαμπρός του Μουσολίνι, σε αντιπροσωπεία του Φράνκο. [7]Ο Ντούτσε, για τους δικούς του λόγους, ήταν αποφασισμένος να επέμβει ουσιαστικά στον εμφύλιο στο πλευρό των ομοϊδεατών του Ισπανών φασιστών.

Στις 30 Ιουλίου 1936, η Ιταλία έστειλε στους Ισπανούς εθνικιστές 12 βομβαρδιστικά Savoia Marcheti 8, που προσγειώθηκαν στο Μαρόκο, δύο μεταγωγικά αεροσκάφη και ένα πλοίο γεμάτο καύσιμα και πολεμοφόδια. Συνολικά, η Ιταλία παρείχε στους εθνικιστές αυτόματα όπλα, πυροβολικό, αεροπλάνα, τανκς, την αεροπορική μεραρχία Aviazione Legionaria και τη μεραρχία πεζικού Corpo Truppe Volontarie με συνολικό προσωπικό 50.000 άνδρες. Ο ιταλικός στόλος συνέβαλε στην διάσπαση του θαλάσσιου αποκλεισμού που είχε επιβάλλει ο στόλος των Δημοκρατικών και βομβάρδισε αδιακρίτως τη Μάλαγα, τη Βαλένθια και τη Βαρκελώνη.

Τα κίνητρα του Μουσολίνι για τη στήριξη στον Φράνκο ήταν η φιλοδοξία του να ανταγωνιστεί το βρετανικό ναυτικό με τη συμβολή ενός ακόμη φασιστικού καθεστώτος στη Μεσόγειο, το οποίο θα ήταν μάλιστα υπόχρεο στην Ιταλία αλλά λιγότερο ισχυρό, ώστε να μην αμφισβητείται η ιταλική κυριαρχία. Υπολόγιζε ότι μια φασιστική σύμμαχος Ισπανία θα ήλεγχε τα στενά του Γιβραλτάρ και θα πρόσφερε στην Ιταλία τις σημαντικές στρατηγικά ναυτικές βάσεις στις Βαλεαρίδες νήσους. [8]

Πορτογαλία 

H πολυτιμότερη συνεισφορά της Πορτογαλίας στους πραξικοπηματίες του Φράνκο ήταν η απρόσκοπτη διέλευση του στρατιωτικού εξοπλισμού που έστελναν η Ιταλία και η Γερμανία προς την Ισπανία. Οι εθνικιστές αποκαλούσαν χαρακτηριστικά τη Λισαβόνα “λιμάνι της Καστίλλης”. Ο Σαλαζάρ, ο δικτάτορας της Πορτογαλίας, παρείχε στον Φράνκο πολεμοφόδια, την εθελοντική δύναμη “Viriatos” αποτελούμενη από περίπου 10.000 στρατιώτες και διεθνή διπλωματική στήριξη. Με τη νίκη των εθνικιστών να πλησιάζει, ο Σαλαζάρ έσπευσε να αναγνωρίσει το καθεστώς του Φράνκο και αμέσως μετά τη λήξη του πολέμου οι δύο χώρες σύναψαν συνθήκη φιλίας και μη επίθεσης.

Βρετανία 

Η Βρετανία παρόλο που παρέμεινε ουδέτερη απέναντι στον ισπανικό εμφύλιο, πολλοί ιστορικοί ισχυρίζονται ότι η στάση της εν τέλει ευνόησε τους εθνικιστές. H ουδετερότητα του Λονδίνου ήταν καθοριστική για την έκβαση του ισπανικού εμφυλίου, λόγω της μεγάλης επιρροής του στη διεθνή σκακιέρα. Επέβαλε μονομερώς εμπάργκο όπλων προς την νόμιμη εκλεγμένη ισπανική κυβέρνηση, χωρίς να περιμένει τη συμβολή των υπολοίπων χωρών του Συμφώνου μη επέμβασης. Αγνοούσε μάλιστα ή έκλεινε τα μάτια σε στις μεταφορές που έκαναν ήδη Γερμανία και Ιταλία προς τους εθνικιστές.

Η τακτική της Βρετανίας αποτελούσε προέκταση της πολιτικής κατευνασμού απέναντι στη ναζιστική Γερμανία. Φοβόταν την εξάπλωση του κομμουνισμού και την ενδυνάμωση της Σοβιετικής Ένωσης. Η βρετανική κυβέρνηση ανησυχούσε για μια πιθανή επανάσταση μετά την μεγάλη γενική απεργία του 1926 και την ύφεση στην οικονομία. Οι συντηρητικοί κύκλοι στην Αγγλία ένιωθαν ανακούφιση απέναντι στον Χίτλερ και τον Μουσολίνι που είχαν κάμψει δια της βίας την αριστερά στις χώρες τους.  Ρόλο έπαιξε και η βρετανική κοινή γνώμη, στην οποία κυριαρχούσαν αντιπολεμικά συναισθήματα εξαιτίας του αιματηρού Α´ Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και ενοχές για την ταπείνωση της Γερμανίας από τη συνθήκη των Βερσαλλιών. Η κυβέρνηση Baldwin προειδοποίησε την αντιπολίτευση των εργατικών, ότι ακόμη και η προφορική στήριξη προς τους δημοκρατικούς θα θεωρούνταν πράξη ενάντια στα εθνικά συμφέροντα.[9]

Ο ίδιος ο Eden, υπουργός εξωτερικών της Βρετανίας, που λόγω της αδιαθεσίας του πρωθυπουργού Baldwin είχε την κύρια ευθύνη της βρετανικής πολιτικής για τον  ισπανικό εμφύλιο, δεν έκρυβε τη συμπάθεια του ιδεολογικά για τους εθνικιστές. Παρομοίως και διάφοροι μιλιταριστικοί και διπλωματικοί κύκλοι με μεγάλη επιρροή, όπως ο Βρετανός πρεσβευτής στην Ισπανία Sir Henry Chilton, έδειχναν την προτίμηση τους για τους πραξικοπηματίες. [10]

Θωμάς Ρούτσης

 

Για να γραφτεί το κείμενο, χρειάστηκε πολλή δουλειά και χρόνος. Δωρίζοντας το ποσό που επιθυμείτε (Donate) βοηθάτε τους συντάκτες του foreign politics να συνεχίσουν την προσπάθεια. Η στήριξη σας μετράει πραγματικά.

[2] Μπίβορ, Άντονι (2006). Ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος 1936-1939. Αθήνα: Εκδόσεις Γκοβόστη.

[3] Μπίβορ (2006).

[4] Μπίβορ (2006).

[5] Musciano, Walter. «Spanish Civil War: German Condor Legion’s Tactical Air Power», History Net, 2004. Retrieved on 2 July 2015.

[6] Μπίβορ (2006).

[7] Μπίβορ (2006).

[8] Μπίβορ (2006).

[9] Μπίβορ (2006).

[10] Μπίβορ (2006).